سخنرانی رئیس موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور با موضوع تحقیقات بلندمدت در منابع طبیعی کشور

نخستین نشست علمی تبیین راهبردهای تحقیقات منابع طبیعی کشور در محل سالن اجتماعات موسسه تحقیقات جنگلها و مرتع کشور با حضور کلیه محققان و کارشناسان بخش‌های تحقیقاتی ستاد (به صورت حضوری) و مراکز استانی (به صورت مجازی) در روز یکشنبه 1401/7/17 با سخنرانی آقای دکتر علی علیزاده علی‌آبادی، ریاست موسسه و با عنوان “تحقیقات بلندمدت در منابع طبیعی کشور”، برگزار شد.

دکتر علیزاده در ابتدای سخنان خود اظهار داشتند اخیرا سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی در راستای سیاست‌های کلان وزارت جهاد کشاورزی و با هدف گره‌گشایی از مشکلات بخش اجرایی کشور، از موسسات پژوهشی درخواست بررسی مجدد طرح‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی را داشته تا در صورت وجود دلایل مناسب و کافی، این پروژه‌ها تمدید، تصحیح و یا تغییر یابند. در همین راستا مقرر شد تحقیقات موسسه بر اساس رسالت بخش اجرا تنظیم شود. برخی از این تحقیقات شکل مقطعی و کوتاه‌مدت داشته و برخی پویا و بلند‌مدت می‌باشند که این پویایی، عموما با چاشنی “پایش” همراه است. در این خصوص، شناخت مفاهیم و واژه‌هایی مانند Survey، Surveillance و Monitoring و تفاوت میان آنها از اهمیت ویژه‌ای در تحقیقات برخوردار است. با توجه به کندی تغییرات در اکوسیستم‌ها، لازم است این حوزه در قالب طرح‌های دراز‌مدت مورد بررسی و پایش قرار گیرد. رئیس موسسه ضمن بیان ویژگی‌های پایش و تهدیداتی که ممکن است روی فعالیت پایش اثرگذار باشد، اظهار داشتند اگر سوژه‌ها و شاخص‌ها، بسیار وسیع باشند، انجام پایش ممکن نخواهد بود. لذا یک پایش صحیح با طرح سوال/سوال‌های درست، شروع می‌شود و به تبع آن، شاخص‌ها تدوین و طرح اجرا می‌شود. ذکر این نکته ضروری است که در طرح صحیح سوال، که بر اساس یک مدل مفهومی قوی از اکوسیستم، مطرح می‌شود، استفاده از نظرات سیاستگزاران متخصص و مدیران اجرایی ذیربط مد نظر قرار گیرد. بنابراین پایش دقیق، همواره پایشی سازگار است. همچنین با توجه به این که اکوسیستم‌های طبیعی غیر قابل پیش‌بینی هستند، لذا شاخص‌ها و سوالات نیز قابل تغییر و اصلاح می‌باشند و این پایش سازگار، به مدیریت سازگار منتهی می‌گردد.

رئیس موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در خصوص تحقیقات بلندمدت اکولوژیکی(Long Term Ecological Research) اظهار داشتند با توجه به اینکه اکوسیستم‌ها به کندی تغییر می‌کنند، این تغییرات باید آشکار شوند و تنها تحقیقات بلندمدت است که این تغییرات را آشکار می‌کند. تحقیقات بلندمدت در بسیاری از رشته‌های مختلف محیط زیستی مانند تغییر جهانی، تغیر آب و هوا، گونه‌های مهاجم، بوم‌شناسی اکوسیستم و بسیاری موضوعات دیگر کاربرد دارد و کشورهایی مانند ‌ایالات متحده آمریکا از پیشگامان تحقیقات بلند‌مدت اکولوژیکی در دنیا محسوب می‌شوند. ایشان ضمن بیان دلایل لزوم تحقیقات بلند‌مدت اکولوژیکی، به تاثیر اجتماع انسانی در این نوع تحقیقات اشاره داشتند که منجر به شکل‌گیریLong Term Socio-Ecological Research  شده است. در این راستا با توجه به اینکه موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور متولی تحقیقات در حوزه منابع‌طبیعی است پتانسیل آنرا را دارد که خیرین و نیکوکاران را به سمت حمایت از منابع‌طبیعی کشور سوق دهد. دکتر علیزاده ضمن بیان مثال‌هایی از طرح‌های تحقیقاتی بلند‌مدت در حوزه کشاورزی (Long Term Agro-ecosystem research) اظهار داشتند که بودجه‌های کوتاه‌مدت و انتشارات کمتر، دو مانع اصلی در اجرای طرح‌های تحقیقاتی بلند‌مدت محسوب می‌شوند. برای داشتن تحقیقاتی هدفمند و منسجم علاوه بر وجود شبکه‌های ملی طرح‌های تحقیقاتی اکولوژیکی بلند‌مدت، شبکه‌های منطقه‌ای نیز در برخی نقاط باید ایجاد شود که این فعالیت‌ها در بسیاری از کشورهای اروپایی با عنوان eLTER آغاز شده است. از سال 1993 میلادی، در سطح جهانی هم شبکه iLTER بوجود آمد که هنوز در حال گسترش است. از جمله شبکه‌هایی که تحقیقات بلندمدت را در ایالات متحده اجرا می‌کنند شبکه ملی رصدخانه اکولوژیک یا NEON (National Ecological Observation Network) است که به نوعی مکمل LTER است.

آقای دکتر علیزاده در قسمت دیگری از سخنان خود در خصوص جایگاه داده‌های برزگ یا بیگ‌دیتا در LTER، اشاره داشتند که با انجام یک پایش خوب، داده‌های بسیاری به دست می‌آید که می‌تواند به مدیران منابع طبیعی کمک کند تا عملیات‌های خود را بهبود بخشیده و تصمیمات سریعتر و هوشمندانه‌تری اتخاذ نمایند. در مرحله بعد توسط اکوانفورماتیک (Ecoinformatics) یا انفورماتیک اکولوژیکی که علم اطلاعات در اکولوژی و محیط زیست است، علوم محیط زیست و اطلاعات با زبان مشترکی برای انسان و رایانه تلفیق می‌شود. در واقع نقش اکوانفورماتیک در حوزه منابع‌طبیعی به نوعی استفاده از نرم‌افزارهای مرتبط و مدیریت داده‌ها است که امروزه اینکار توسط بسیاری از پایگاه‌های جهانی در حال انجام و بروز رسانی است.

دکتر علیزاده در خصوص تحقیقات مبتنی بر مردم (People Powered Research) که تحقیقاتی بلندمدت، تدریجی و با فرآیندهای وقت‌گیر است نیز اظهار داشت باید به منظور کم‌کردن هزینه‌های نمونه‌برداری از ظرفیت مردم استفاده ‌شود. در تحقیقات بلند‌مدت، جمع‌سپاری (Crowd Sourcing) که استفاده از توان و پتانسیل عظیم مردم یک منطقه، برای اجرای پایش در جمع‌آوری داده‌ها و تحقیقات گوناگون در منابع طبیعی محسوب می‌شود بسیار ارزشمند است. جمع‌سپاری که ترکیبی از جمعیت و برون‌سپاری است دارای مزایایی از قبیل کاهش هزینه‌ها، افزایش سرعت، ارتقای کیفیت، بالابردن انعطاف‌پذیری، مقیاس‌پذیری و تنوع است. در ادامه این مباحث اصطلاحاتی از قبیل علم شهروندی (citizen science) و دانشمند شهروند (citizen scientists) که کارهای علمی انجام شده توسط افراد با همکاری و یا تحت هدایت دانشمندان می‌باشد نیز وارد فرهنگ لغات این تحقیقات شد. نمونه‌های موفق جمع‌سپاری در تحقیقات علمی زونیورس (Zooniverse) در پروژه‌هایی نظیر نجوم، بوم‌شناسی، زیست‌شناسی سلولی، علوم انسانی و علوم آب و هوا به کار گرفته شده است.

رئیس موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در بخش پایانی سخنان خود پیشنهاد کردند به منظور ساماندهی تحقیقات بلندمدت منابع طبیعی کشور‌، کمیته‌ای در موسسه تحت عنوان “کمیته علمی– اجرایی تحقیقات بلند مدت منابع طبیعی کشور (irLTER)” راه‌اندازی شود، ایشان در ادامه از کلیه همکاران محترم خواستند که در این زمینه همکاری لازم را داشته و کلیه موارد مرتبط را به دقت مورد بررسی قرار دهند،  اعضای تشکیل دهنده این کمیته شامل رئیس کمیته، نایب‌رئیس کمیته، دبیر کمیته و اعضای ثابتی است که هر یک وظایف و اختیارات خاص خود را دارند.

دکتر علیزاده موارد زیر را از اهداف اصلی کمیته علمی– اجرایی تحقیقات بلند مدت منابع طبیعی کشور معرفی نمودند:

جمع آوری اطلاعات مربوط به سایت‌های تحقیقات بلندمدت

تهیه و تدوین طرح‌های تحقیقاتی بلند‌مدت و شاخص‌های لازم برای اندازه‌گیری

پیشنهاد و گنجاندن امتیازهای تحقیقات بلندمدت در آئین‌نامه‌های ترفیع و ارتقا

تلاش برای جلب همکاری نهادهای دولتی مرتبط

جلب همکاری عموم مردم

راه‌اندازی زیرساخت‌های نرم افزاری بیگ دیتا و اکوانفورماتیک