فیروزه حاتمی، کارشناس محقق بخش تحقیقات جنگل، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
تخریب و از بین رفتن سطح قابل توجهی از جنگل‌های زاگرس در غرب و جنوب ایران که به‌طور عمده به‌دلیل تغییرات اقلیمی، شیوع آفات و بیماری‌ها و بهره‌برداری‌های بی‌رویه از آنها رخ داده، باعث خشکیدگی درختان این منطقه و در نهایت بروز پدیده زوال بلوط (Oak decline) در این جنگلها به‌ویژه در گونه بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) شده‌است. درمورد پدیده زوال درختان بلوط ایرانی تاکنون مطالعات بسیاری در داخل و خارج از کشور انجام شده و هریک نتایج ارزشمندی را در شناسایی این پدیده به‌همراه داشته است. در این میان، جای مطالعات گاه‌شناسی درختی (Dendrochronology) که بیانگر روندی از تغییرات رخ‌داده در گذشت زمان در گونه‌های درختی است، خالی است. از آنجا که درختان مانند کتاب‌های تاریخی قادر به ثبت رویدادها در حلقه‌های رویشی خود هستند، با مطالعه پهنای حلقه‌های رویشی آنها که همان گاه‌شناسی درختی است، می‌توان روند این تغییرات را مورد بررسی قرار داد. در مطالعه زوال درختان بلوط ایرانی نیز با داشتن داده‌های اقلیمی منطقه و تاریخچه‌ای از حوادث و رویدادهای طبیعی مانند طغیان آفات و بیماری‌ها، آتش‌سوزی و سایر موارد، با دقت و قطعیت بیشتری می‌توان عوامل اثرگذار بر این بحران را مورد بررسی قرار داد.
با توجه به اینکه پدیده زوال بلوط در زاگرس مرکزی و جنوبی شدت بیشتری داشته است، بنا شد گاه‌شناسی درختی درختان بلوط ایرانی در استان چهارمحال و بختیاری مرتبط با پدیده زوال بلوط در قالب یک پروژه تحقیقاتی، انجام شود (شکل 1). طی سال‌های اخیر، زوال درختان بلوط ایرانی در این استان روند افزایشی داشته است. درواقع، هدف از مطالعات گاه‌شناسی در این استان، تعیین زمان دقیق شروع پدیده زوال بلوط و بررسی تغییرات رویش درختان بلوط ایرانی و همچنین میزان حساسیت درختان زوال یافته و سالم است تا درنهایت، نقش عوامل اثرگذار بر زوال به‌ویژه اقلیم مشخص شود. برای این پژوهش، پس از مطالعات اولیه و جنگل‌پیمایی‌های لازم، تعدادی درخت نمونه برای مطالعات گاه‌شناسی انتخاب و از آنها نمونه تهیه شد. نتایج این پژوهش که در آینده منتشر خواهند شد، منجر به شناسایی بهتر پدیده زوال بلوط و افزایش بانک داده‌های لازم به‌ویژه داده‌های گاه‌شناسی و اقلیمی در جنگل‌های استان چهارمحال و بختیاری خواهد شد.
جهت دریافت اخبار در کانال ایتای مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور کلیک کنید.
شکل 1- جنگل‌های بلوط متأثر از پدیده زوال بلوط در شهرستان لردگان، استان چهارمحال و بختیاری
(عکس: فیروزه حاتمی، بهار 1403)
