یوسف عسکری
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگلها، مراتع و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد
استان کهگیلویه و بویراحمد با 870 هزار هکتار جنگل، یکی از غنی‌ترین استان‌ها در زاگرس جنوبی است. حدود 20 درصد از جنگل‌های زاگرس در این استان واقع شده است که در دو اقلیم گرمسیری و سردسیری پراکنش دارند. اين استان با اختلاف ارتفاعی بين 150 متر (حيدركرار) تا 4409 متر در قله سترگ دنا و دامنه درجه‌حرارتي بین 17- تا 48+ درجه سانتيگراد، از تنوع بسيار غني از رستني‌هاي علفي، درختي و درختچه‌اي برخوردار است. بيشترين سرانه جنگل در حوزه کشوری و زاگرس نیز به استان كهگيلويه و بويراحمد تعلق دارد. متأسفانه به‌علل مختلف، وضعیت این اکوسیستم غنی و کم‌نظیر در سال‌های اخیر، مطلوب نیست. آتش‌سوزی‌های عمدی، خشکیدگی درختان، بیماری زغالی بلوط، شیوع و گسترش گال، خشکسالی و کم‌آبی و آفات از عوامل اصلی تخریب جنگل‌های استان هستند. در سال‌های اخیر، طغیان آفت پروانه برگ‌خوار بلوط (Leucoma wiltshirei coll.) که دامنگیر اکوسیستم‌های جنگلی استان شده است نیز بخش وسیعی از این جنگلها را در معرض تخریب قرار داده است (شکل 1). طبق آمار ارائه شده توسط مسئولان اداره کل منابع طبیعی استان، بیشتر از ۵۳ هزار هکتار از جنگل‌های زاگرس در شهرستان‌های مختلف استان شامل باشت، بهمئی و کهگیلویه به این آفت مبتلا شده‌اند. پروانه برگ‌خوار بلوط به‌دلیل پتانسیل زیاد تخم‌گذاری، رشد سریع، مقاومت زیاد و رژیم تک‌خواری (برگ بلوط) یکی از مهم‌ترین گونه‌های مهاجم حال حاضر جنگل‌های منطقه محسوب می‌شود (شکل 2). طبق اظهار مسئولان اداره کل منابع طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد، سال گذشته مبارزه با این آفت در سطح ۱۲ هزار هکتار انجام شده است، اما ضروری است مبارزه با این حشره در فصل مناسب و به‌طور مستمر باشد، زیرا طی یک سال ریشه‌کن نمی‌شود. عملیات مبارزه با پروانه برگ‌خوار بلوط با محلول‌پاشی و با استفاده از محلول BT (Bacillus Thuringiensis) انجام می پذیرد (شکل 3). این آفت در سال‌های گذشته در منطقه وجود داشته است، اما طی سال‌های اخیر به مرحله طغیان رسیده است. به اعتقاد پژوهشگران بخش تحقیقات منابع طبیعی استان، علاوه بر تغییرات اقلیمی، یکی از دلایل اصلی شیوع این آفت، دخالتهای فراوان در بستر جنگل است؛ جایی که دخالتهای انسانی و کشت‌های آبی در مناطق مورد اشاره گسترش پیدا کرده است. هرچند که شناسایی دقیق این عوامل نیاز به بررسی‌های جامع دارد.
آنچه هم‌اکنون در جنگل‌های استان کهگیلویه و بویراحمد در حال رخ دادن است، باید به‌عنوان بحران درنظر گرفته شود و همانند بحران‌های کشوری مانند زلزله، سیل و غیره درخصوص آن تصمیم‌گیری شود. در غیر اینصورت، کنترل نشدن این آفت، باعث نابودی بیشتر از 50 درصد از جنگل‌های استان خواهد شد و ممکن است در آینده نزدیک به جنگل‌های مناطق دیگر زاگرس که تأمین‌کننده 40 درصد آب کشوری است، نیز سرایت کرده و فاجعه‌ای عظیم به‌بار آورد.
شکل 1- نمای درخت بلوط دچار حمله آفت پروانه برگ‌خوار در اوایل فصل رویش (عکس از: یوسف عسکری، اردیبهشت‌ماه 1401)
شکل 2- وجود شفیره و تار بر روی برگ درختان مورد هجوم آفت پروانه برگ‌خوار (عکس از: یوسف عسکری، اردیبهشت‌ماه 1401)
شکل 3- سمپاشی با محلول BT بهوسیله تراکتور در شهرستان باشت (عکس از: خبرگزاری ایرنا، استان کهگیلویه و بویراحمد)
