حدود پنجاه سال از تاریخ تأسیس موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و باغ گیاه‌شناسی ملی ایران می‌گذرد. فعالیت مستقل این دو تشکیلات تحقیقاتی قبل از انقلاب و ادغام باغ گیاه‌شناسی ملی ایران در موسسه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در تحقیقات گیاه‌شناسی ثمره بزرگی را در برداشت. تشکیل بخش تحقیقات گیاه‌شناسی، تأسیس هرباریوم مرکزی ایران و ظهور گیاه‌شناسان بزرگ در این بخش و هرباریوم از جمله این ثمرات است.
نسل اول این بخش تحقیقاتی، دانشمندان بزرگی را تحویل جامعه علمی کشور داد.
اینها با آرامش و با ثبات کامل، با تمرکز جدی در انجام وظایف علمی خود، آثار ماندگاری از خود به جا گذاشتند. این نسل شامل سرکار خانم دکتر زیبا جم زاد، دکتر علی اصغر معصومی، دکتر مصطفی اسدی و دکتر ولی ا… مظفریان است.
بازنشستگی خانم دکتر جم زاد و دکتر مصطفی اسدی در روز یکشنبه 30 آذر 1399 هجری شمسی، به انتها رسیدن فعالیت رسمی این دانشمندان است. البته بازنشستگی برای افراد علمی، صرفاً اتمام فعالیت‌های رسمی از نقطه نظر بوروکراسی اداری است. انشاءالله با سلامتی کامل این عزیزان فعالیت علمی خود را پیگیری خواهند کرد. در اینجا بصورت اجمالی اشاره کوتاه به دستاوردهای این عزیزان داشته باشیم:
سرکار خانم دکتر جم زاد را باید “بانوی اول گیاه‌شناسی ایران و مادر باغ گیاه‌شناسی ملی ایران“ نامید. در تدوین فلور ایران، نقش او کلیدی بوده است، چه در سر و سامان دادن و توسعه هرباریوم مرکزی ایران و چه در اجرای طرح جمع‌آوری فلور استان‌ها در فازهای مختلف و تمرکز ایشان در تدوین فلور ایران بر خانواده نعنائیان او را جزو معدود گیاه‌شناسان این خانواده در سطح جهانی قرار داد. او در مدیریت بخش گیاه‌شناسی در حفظ تنوع گیاهی ایران نقش پیشرو داشت، از ابتدای تأسیس باغ گیاه‌شناسی ملی ایران بعنوان یک کارشناس جوان فعالیت خود را آغاز نمود، با ورود اینجانب به موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور از سال 1371، همراهی ما دو نفر و با مشارکت خیلی از همکاران پیشکسوت و جوان، باغ گیاه‌شناسی ملی ایران تبدیل به یک پروژه منحصر بفرد در خاورمیانه و یکی از زیباترین باغ‌های گیاه‌شناسی در دنیا شد و به احترام این زحمات، قطعه‌ای از باغ تحت نام ایشان به نام “باغ زیبا” نامگذاری شد.
فعالیت مهم و ماندگار دیگر ایشان پژوهش در جایگاه حفاظتی گیاهان در معرض خطر انقراض ایران است، که کتاب اول “Red data book of Iran” در سال 1999 میلادی منتشر شد و کتاب دوم در این ارتباط انشاءالله بزودی چاپ خواهد شد. از ویژگی‌های منحصر بفرد این خانم، ظهور یک مدیر ملی و بسیار جدی پژوهشی بوده است، اگر کسانی در مدیریت خانم‌ها شکی داشتند با تجربه مدیریت ایشان مطمئناً به ظرفیت مدیریت خانم‌ها ایمان پیدا می‌کردند.
دکتر علی اصغر معصومی دوست همیشگی اینجانب، فردی در ظاهر محافظه‌کار ولی در باطن بسیار با جسارت فعالیت‌های پژوهشی خود در گیاه‌شناسی را پیگیری نمود. در فلور ایران بر روی جنس گون که بیشترین تعداد گونه انحصاری را در بین تمامی جنس‌ها در ایران دارد تمرکز پیدا کرد و به یکی از گون‌شناسان مطرح در دنیا تبدیل شد، که کار بسیار سخت و سترگی بود. فلور گون ایران را در سه جلد در فلور فارسی ایران و همچنین با همکاری پرفسور پودلش در فلور ایرانیکا به چاپ رساند. به حق باید او را “پدر فلور گون ایران“ نامید. دکتر معصومی در سال‌های 1371-1367 مدیریت این موسسه را نیز به عهده داشت و در جهت‌گیری تحقیقاتی این موسسه چه در دوران مدیریت خود و چه در عضویت او در شورای راهبردی نقش کلیدی داشته است. سفرهای علمی توأم با آرامش و خوش‌اخلاقی با این دانشمند بزرگ گیاه‌شناسی کشور از خاطرات شیرین برای اینجانب بوده است.
دکتر مصطفی اسدی را باید “معمار فلور فارسی ایران” نامید، از بدو ورود ایشان در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران، فعالیت خود را در هرباریوم مرکزی ایران متمرکز کرد و در شکل‌گیری این هرباریوم زحمات زیادی کشید. بعد از جمع آوری کامل گیاهان ایران، مسئولیت اجراء و تدوین فلور فارسی ایران را بعهده گرفت. با هدایت ایشان و با مشارکت سایر گیاه‌شناسان در طول 30 سال گذشته، تدوین فلور ایران مراحل پایانی خود را می‌گذراند، انشاءالله در یک سال آینده اختتام تدوین فلور ایران را جشن خواهیم گرفت، که یادگاری بس عظیم و ارزشمند برای علم گیاه‌شناسی ایران خواهد بود.
فرد چهارم این نسل بزرگ و عزیز، دکتر ولی ا… مظفریان است. باید او را “دایره المعارف گیاه شناسی ایران” نامید، نقش او در شکل‌گیری هرباریوم مرکزی ایران با جمع‌آوری گسترده از گیاهان در نقاط مختلف کشور تعیین کننده بود. در تدوین فلور خانواده های بزرگ چون چتریان و جنس‌های مهم خانواده کاسنی‌ها زحمات زیادی را کشیدند. در چند سال اخیر تمرکز ایشان بر روی تدوین فلور استان‌ها بوده است که یادگارهای ارزشمندی از ایشان است.
این چهار دانشمند گیاه‌شناسی کشور در فرایند تدوین فلور ایران، صدها گونه‌های گیاهی جدید را برای علم گیاه‌شناسی معرفی کردند که ردپای ماندگار از آنها در علم گیاه‌شناسی می‌باشد.
این رسم روزگار است، نسل‌ها می‌آیند و می‌روند ولی خوشا به حال کسانی که خود را از حواشی نجات داده و آثار ارزشمندی از خود باقی می‌گذارند. آرزو می‌کنیم این بزرگان در دوران بازنشستگی با تندرستی و آرامش در کنار عزیزان خود زندگی بکنند و همچنین با ادامه تلاش علمی خود در راستای هدایت نسل جوان گیاه‌شناس، این موسسه تحقیقاتی ارزشمند کشور را یاری رسانند.
عادل جلیلی
رئیس موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
28 آذر سال 1399
