مریم جبلی
کارشناس بخش تحقیقات گیاهان داروئی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
کرفس کوهی یا کلوس از خانواده Apiaceae می‌باشد و گیاهی است چندساله، منوکارپیک با ریشه بسیار قطور که ارتفاع آن در بعضی از مناطق در هنگام گلدهی به بیش از ۵/۲ متر هم می‌رسد.
مظفریان (۱۳۸۶) رویشگاه های این گونه را در چهارمحال و بختیاری کوه میلی ارتفاع ۲۸۵۵ متر و دوآب صمصامی، و در استان اصفهان، شهرستان فریدون شهر منطقه مصیر، کوه ونیزان ارتفاع ۲۵۰۰ متر گزارش نموده است. جابرالانصار (۱۳۸۴) بذر این گونه را از استان اصفهان، شهرستان فریدون شهر، از کاهگان علیا، کاهگان سفلی و درّه سه پستان و از استان چهار محال و بختیاری, کوهرنگ و سرآقاسید جمع آوری نموده است.
رویشگاههای دیگر این گیاه به غیر از استان اصفهان، استان لرستان شهرستان الیگودرز, منطقه بزنویه روستای دره چین و عرصههای دیگری در استانهای اصفهان، چهارمحال و بختیاری و مناطق محدودی از فارس می‌باشد. تخریب مراتع و برداشت بی رویه و غیراصولی این گونه باعث از بین رفتن گستره عظیمی از رویشگاههای آن در زاگرس مرکزی گردیده است.
تهدید گیاه
در اواخر اسفند تا فروردین، به محض ذوب شدن برف و شروع رشد اندام هوایی و خروج گیاه از خاک، جوانه برگهای تازه روئیده که در اصطلاح محلی به غنچه معروف هستند توسط بیلچه از محل اتصال به ریشه قطع می شود. این برگ های تازه روئیده (غنچه) به علت داشتن حداکثر مواد مؤثره و حداقل بافت های اسکلرانشیمی و فیبری، بازار پسند هستند و برای تهیه ترشی و معطر نمودن ماست و دوغ استفاده می شوند.
با قطع اندام هوایی, تغذیه ریشه گیاه متوقف و انتقال مواد فتوسنتزی از اندام هوایی به ریشه قطع و گیاه به طور کامل از بین می‌رود. ریشه گیاهان چندساله کلوس بسیار قطور می‌باشند که با این نوع بهره برداری های غیراصولی، گیاه به طور کلی نابود می‌شود.
اضافه بر بهره برداری از گیاه بصورت غنچه، چرای مفرط و بی‌رویه عرصههای رویشگاهی حیاط گیاه را بشدت مورد مخاطره قرار داده است.
علاوه بر تهدیدات یاد شده، متأسفانه اخیراً شاهد موج جدیدی از تهاجم به این گونه و در قالب استفاده از بذر آن در استخراج مواد دارویی و فرآورده‌های مشابه مانند آنتی اکسیدان‌ها اسیدهای چرب و اسانس‌ها در تحقیقات داخل کشور می‌باشیم. در صورتیکه اینگونه تحقیقات منجر به دست آورد اقتصادی، سودآوری و ارزش افزوده برای بهره بردار باشد، بذر این گیاه اندمیک که عامل بقاء آن در طبیعت است به سرعت از طبیعت جمع آوری و زادآوری آن دچار مشکل شده و احتمال انقراض گیاه را جدی تر خواهد نمود.
مشارکت مردمی برای حفاظت از تنوع گیاهی منطقه زاگرس مرکزی
به منظور حفاظت از کلوس و چند گونه گیاهی دیگر پروژه‌ای بنام مشارکت مردمی برای حفاظت از تنوع گیاهی منطقه زاگرس مرکزی از طرف GEF (IRA-G52-2001-20011) (IRA98G52) تصویب و اجراء آن در اختیار گروه غیردولتی بنام پیام سبز قرار گرفت. از طریق این پروژه که اجراء آن از ۲۰۰۲ تا ۲۰۰۴ میلادی بود اقدام به بررسی منطقه و امکان حضور مردم برای حفظ و احیاء گیاهان گردید. لیکن گستردگی تخریب دهه‌های گذشته و از بین رفتن رویشگاهها بسیار وسیع تر از آن بود که بتوان عرصه های از بین رفته را احیاء نمود.
برای احیاء عرصههای تخریب یافته نیاز به برنامه‌های بلندمدت و سرمایه گذاری های ملی و مشارکت گسترده مردمی می‌باشد. طی چند سال گذشته بویژه در استان اصفهان منطقه فریدون شهر اقدامات خوبی از سوی دولت در قرق عرصههای رویشگاهی، جلوگیری از تخریب رویشگاهها و احیاء عرصه‌هایی که کلوس از آنها حذف شده صورت گرفته است.
با توجه به اینکه این گونه اندمیک کشور بوده و تحت تأثیر عوامل مختلف به شدت در معرض خطر و نابودی می‌باشد، جمع آوری بذر آن از عرصههای مختلف (به منظور حفظ گونه و تنوع آن) و کاشت و اهلی کردن آن در عرصه های دیگر از اولویت بالایی برخوردار می‌باشد.
