نگارش مقاله: مرضیه علی نژاد
پروانه (Linnaeus, ۱۷۵۸) Acherontia atropos از خانواده Sphingidae بوده و به “پروانه کله مرده” شهرت دارد. علت نام گذاری این پروانه دارا بودن نقشی بشکل اسکلت سر انسان در پشت سینه آن است.
پروانه کله مرده در نواحی گرمسیری و نیمه گرمسیری یافت می شود. مناطق انتشار این آفت، آسیای شرقی (از قسمت های جنوب شرقی قاره تا ژاپن)، آسیای غربی و آناتولی، آفریقای شمالی، اروپای جنوبی و اروپای شمالی است. در ایران این حشره از استان های مرکزی، اطراف تهران، قزوین، اصفهان، مازندران و سایر نقاط کشور گزارش شده است.
پروانه کله مرده در گروه پروانه های نسبتاً بزرگ قرار دارد به طوری که عرض آن با بال های باز ۸۰ تا ۱۲۰ میلی متر است. قسمت سینه این پروانه پروانه پهن و پوشیده از موهای قهوه ای رنگ است و نقش اسکلت سر انسان نیز روی آن به وضوح دیده می شود. بال های جلویی طویل و کم عرض و رنگ آن ها قهوه ای تیره است. روی این بال ها نوارهای عرضی موج دار زرد رنگ وجود دارد. بال های عقبی کوتاه و رنگشان زرد و در قسمت پائین آنها دو نوار موازی تیره رنگ دیده می شود. شکم پروانه قطور و در بین حلقه های آن نوارهای سیاه وجود دارد. رنگ عمومی شکم زرد و در طول آن یک نوار نسبتاً عریض آبی رنگ غیر منظم مشاهده می شود. تخم حشره سبز متمایل به خاکستری یا آبی متمایل به خاکستری است.
سطح رویی و پشتی حشره کامل پروانه کله مرده
لارو حشره در حالت کامل ۱۵۰ میلی متر طول دارد. رنگ بدن آن زرد مایل به سبز و سطح پشتی بدن دارای یک نوار آبی رنگ غیر منظم است.
لارو پروانه کله مرده
پروانه کله مرده زمستان را بصورت شفیره می گذراند و در اوایل بهار حشره کامل آن خارج شده و ماده ها پس از جفت گیری تخم های خود را روی بوته سیب زمینی و سایر گیاهان خانواده سولاناسه قرار می دهند. پروانه ها از شیره گل ها تغذیه می کنند. لارو پروانه کله مرده آفت سیب زمینی است و پس از خروج از تخم از برگ های این گیاه تغذیه می نماید.
لارو پس ازدو تا سه ماه به رشد کامل خود رسیده و سپس برای تبدیل شدن به شفیره وارد خاک می گردد. اگر شرایط جوی مساعد باشد این حشره می تواند در سال دو نسل داشته باشد و در این صورت پروانه های نسل دوم را در اوایل تابستان می توان مشاهده نمود. پروانه کله مرده قادر به مهاجرت می باشد و در هر بهار ممکن است محل زمستان گذرانی خود را ترک کند و به مناطق دیگری مهاجرت کند.
شفیره پروانه کله مرده
حشره کامل این پروانه علاقه زیادی به عسل دارد و غالباً خود را وارد کندوی زنبورهای عسل نموده و از عسل تغذیه می نماید هرچند خسارت آن از این جهت قابل ملاحظه نیست، زیرا زنبورها به سرعت آن را از بین برده و بدنش را از ورقه موم می پوشاند.
حشره کامل پروانه کله مرده در کندوی زنبور عسل
نمونه بسیار زیبایی از این پروانه منحصر به فرد، هم اکنون در موزه نمایشی حشرات باغ گیاه شناسی ملی ایران جهت بازدید عموم قرار گرفته است.
