مجری: فرزانه کازرانی (بخش تحقیقات حفاظت و حمایت)
طبق تفاهم‌نامه‌ای که در سال 1397 بین موسسه سلطنتی علوم طبیعی بلژیک با موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور منعقد گردید، پروژه “جمع‌آوري و شناسايي دو بالان خانواده (Dolichopodidae (Insecta, Diptera” به عنوان شاخص زيستي به منظور ارزيابي تنوع زيستي در جنگل‌های هیرکانی تصویب شد که این پروژه در استان‌های گلستان، گیلان و مازندران در حال اجرا است.
تنوعزیستی بهعنوان ابزاری برای ارزیابی ساختار، تحول و کیفیت یک اکوسیستم بهکار میرود. بهطور کلی تنوعزیستی حاکی از آن است که هر محیط زیست غنی از موجودات زنده مختلف است و میتوان آن را به عنوان سیستمی که گونه‌های آن در گردش و تعامل‌اند در نظر گرفت. در این بین شاخصهای زیستی بهعنوان یک برچسب برای شرایط خاص زیست‌محیطی بهشمار میروند.
جنگل‌هاي شمال ایران یکی از مهم‌ترین و با ارزش‌ترین اکوسیستم‌هاي کشور محسوب می‌شوند که دارای فون و فلور منحصر به فردی در دنیا هستند. این جنگلها با داشتن حدود 80 گونۀ درختی و 50 گونۀ درختچه‌اي جزء جنگل‌هاي مهم دنیا بوده و شباهت‌هاي زیادي به جنگل‌هاي پهن‌برگ اروپاي مرکزي دارد، با اين تفاوت كه از نظر تعداد و تنوع گونه‌اي بسیار غنی‌تر هستند.
مگسهای خانواده Dolichopodidae یا مگسهای پابلند متعلق به زیر راسته Barchycera، با بیش از 7500 گونه توصیف شده و 276 جنس، یک خانواده بسیار بزرگ از راسته دوبالان هستند. اغلب گونه‌های این خانواده در جنگل‌های معتدل-مرطوب یافت می‌شوند. تحقیقات نشان داده است که مگسهای خانواده Dolichopodidae نیازهای زیستگاهی ویژهای دارند و به سرعت به تغییرات محیطی واکنش نشان میدهند که این خصوصیت آنها را بهطور بالقوه تبدیل به یک شاخص زیستی خوب برای ارزیابی کیفیت محیط و اهداف حفاظتی میکند. در این راستا، گونه‌های این خانواده میتوانند یک مدل برای ارزیابی کیفیت محیط به دلایل زیر باشند: 1- به طور کلی تقریبا تمامی گونه‌ها به آسانی شناسایی می‌شوند؛ 2- تنوع گونهای آنها زیاد است؛ 3- زیستشناسی افراد این خانواده به اندازه کافی در دنیا شناخته شده است و 4- گونه‌های این خانواده نیازهای اکولوژیکی خاصی دارند (Pollet & Grootaert, 1999). از سوی دیگر با توجه به اهمیت کنترل طبیعی حشرات توسط گونه‌های شکارگر مگسهای خانواده Dolichopodidae بهخصوص در جنگلها، تحقيق در مورد مگسهای این خانواده در تعريف نقش بالقوهي آنها به عنوان عوامل كنترل بيولوژيك، از اهميت خاصي برخوردار است.
هدف اصلی از این پژوهش، جمعآوری اطلاعات در مورد تنوع زیستی خانواده Dolichopodidae در جنگل‌های هیرکانی و کاربرد آنها بهعنوان شاخصهای زیستی در این اکوسیستمها است. بدین منظور، نمونه‌برداری دوبالان خانواده Dolichopodidae در جنگل‌های هیرکانی با استفاده از تله مالیز (یا تله چادری) که بهترین نوع تله برای به دام انداختن دوبالان است و تور حشره‌گیری (برای پوشش کامل منطقه) در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان طی سال‌های 1397 تا 1399 انجام شد. به منظور بررسی تنوع گونهای در ارتفاعات مختلف، همچنین نمونه‌برداری در هر استان در محدوده بالابند، میان‌بند و پایین‌بند انجام شد. با توجه به اینکه پراکنش افراد این خانواده در جنگل‌های هیرکانی بسیار زیاد است، با مقایسه تنوع گونهای خانواده Dolichopodidae در جنگل‌های هیرکانی میتوان میزان تنوع گونهای را در مناطق مختلف ارزیابی و مناطق مناسب با شرایط مساعد برای رشد حشرات که آسیبپذیرترین نوع موجودات در جنگل هستند، را مشخص نمود.
با توجه به نتایج پروژه حاضر، تاکنون 30 گونه از دوبالان خانواده Dolichopodidae شناسایی شده‌اند. همچنین سایر گونه‌های دوبالان از خانواده‌های مختلف در حال بررسی و شناسایی است که از این بین 2 گونه جدید برای دنیا و تعدادی رکورد جدید برای ایران به حساب می‌آیند. صحت شناسایی نمونه‌های انجام شده با همکاری همکاران خارج از کشور توسط بارکدینگ تایید می‌شود.
نمونهای از تله چادرهای نصب شده در نقاط مختلف جنگل‌های هیرکانی
