فاطمه سفیدکن
عضو هیات علمی و معاون پژوهشی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
دکتـر علـی میرعظیمـی میکروب شـناس و رئیـس تیـم پژوهـش دانشـگاه کارولینسـکا سـوئد همـراه بـا دانشـمند دیگـری در دانشـگاه بریتیـش کلمبیـای کانـادا توانسـته اند بـا اسـتفاده از مهندسـی پزشـکی، دارویـی به نـام hrsace2 تولیـد کننـد. دارویـی کـه در ژورنالهـای معتبر پزشـکی تأیید شـده و بیشـترین امیـد را بـرای نابـودی ویـروس کرونـا ایجـاد کـرده و نـام ایـن دانشـمند ایرانـی را در دنیـای پزشـکی سـر زبانهـا انداخته اسـت.
یکـی از اعضـای هیئت علمـی دانشـگاه علـوم پزشـکی جنـدی شـاپور اهـواز میگویـد: تحقیقـات بـرای درمـان بیمـاران مبتلا به کرونـا، بـا یک فالونویید اسـتخراج شـده از گیاه و با مجـوز معاونت پژوهشـی دانشـگاه علـوم پزشـکی اهـواز در بیمارسـتان رازی این شـهر آغاز شـده اسـت. این دارو بـرای درمـان ۵ بیماری ویروسـی بـه خوبی جواب داده اسـت و شـواهد اولیه نشـان دهنده تأثیر خوب ایـن دارو در درمـان بیمـاری کوویـد ۱۹ اسـت (خبرگزاری تسـنیم، ۱۰ فروردیـن ۱۳۹۹)
تحقیقـات متعدد دیگری توسـط سـایر مراکز تحقیقاتـی اعلام می شـود که همگـی در مراحل تحقیق یـا کارآزمایی بالینـی هسـتند. (باشـگاه خبرنـگاران جـوان، ۹ فروردیـن ۱۳۹۹)
از طـرف دیگـر، معاونـت علمی و فنـاوری ریاسـت جمهوری با هماهنگـی سـازمان غـذا و دارو، کشـف هـر گونـه داروی ضدکرونا را در ایـران تـا آن تاریـخ بـه شـدت رد میکنـد. (ایسـنا، ۱۴ اسـفند ۱۳۹۸) تـا تاریـخ نـگارش این متن نیـز تأییـد داروی دیگری برای کرونا در داخل کشـور اعلام نشـده اسـت و همچنان اخبـار متناقض از کشـف دارو و تکذیـب آن ادامه دارد.
امـا به راسـتی چـرا؟
- تولیـد یـک دارو به ویـژه بـر پایـه ترکیبات طبیعـی و گیاهـی چـه ملزوماتـی نیـاز دارد؟
- کدامیـک از ایـن ملزومات در کشـور ما فراهم نیسـت؟
- چگونه اسـت که در بسـیاری از کشـورها، تحقیقـات متمرکـز روی تولیـد دارو و واکسـن و نحـوه درمـان در جریـان اسـت و هر از چندگاهـی نتایـج نویدبخـش مثـل خبـر اول ایـن نوشـته بـه گـوش می رسـد، ولـی در کشـور مـا خبر قابـل اسـتنادی نیسـت؟
نگاهـی بـه وضعیـت گیاهـان بومی کشـور و تحقیقـات انجـام شـده، متخصصیـن و صاحبنظـران در همـه تخصص هـای مـورد نیـاز و امکانات و تجهیـزات آزمایشـگاهی در کشـور نشـان می دهـد کـه در هیچیـک از ایـن مـوارد کمبـودی در کشـور وجـود نـدارد.
پس مشـکل چیسـت؟
شـاید اولیـن نکتـه قابل توجـه در تولیـد یـک داروی گیاهـی، ضـرورت انجـام مراحـل تحقیـق توسـط یک تیـم تحقیقاتی اسـت.
ایـن تیـم تحقیقاتـی شـامل تخصصهای مختلفی اسـت کـه از علوم گیاه شناسـی و رشـته های مختلف کشـاورزی شـروع شـده و توسط شمیسـت ها، میکروبیولوژیسـت ها و مهندسـین پزشـکی توسعه یافته و توسـط داروسـازان و پزشـکان به نتیجه نهایی می رسـد.
در کشـور مـا تحقیقـات تیمی تـا زمانی کـه کل اعضـای تیم در یـک مجموعه تحقیقاتـی حضـور دارنـد بـه نسـبت خـوب اسـت، امـا مشـکل زمانـی آغـاز می شـود کـه ایـن تیـم بایـد از متخصصـان چندیـن مرکـز تحقیقاتـی و دانشـگاه وابسـته بـه وزارتخانه هـای مختلـف یا بخشهـای دولتـی و غیردولتـی تشـکیل شـود.
عـدم وجـود قوانین مناسـب و شـفافیت در حفـظ منافـع مـادی و معنـوی مهمترین مانع اسـت. فرهنگ نامناسـب حفـظ مالکیت معنـوی و احتـرام به حقوق یکدیگـر نیـز از مشـخصات منفـی اکثـر محققیـن در ایـران اسـت.
ایـن مانـع بـزرگ نیـاز بـه وضـع قوانیـن مناسـب و فرهنگ سـازی دارد.
نکتـه دیگـر نیـاز ایـن گونـه تحقیقات بـه منابع مالی مناسـب اسـت. در دنیای پزشـکی امروز جسـتجو و کشـف داروی جدید، به ویـژه داروی گیاهـی، فراینـدی پرهزینـه و زمان بر اسـت. این نوع تحقیقـات تیمـی گسـترده، نه تنهـا باید مـورد حمایت جـدی دولتی قـرار گیرنـد بلکه بایـد ذی نفـع نهایی تحقیـق یعنـی تولیدکنندگان و داروسـازان، تشـویق بـه سـرمایه گذاری در انجـام آن شـوند.
یـک نکتـه قابل توجـه دیگـر موانع جـدی برای سـاخت داروهـای جدید در کشـور اسـت. همانگونه کـه پیش ازایـن مفصل بـه آن پرداخته ام. (سـفیدکن، ۱۳۹۶) فراورده هـای جدیـدی کـه بـرای اولین بـار تهیه می شـوند، بـرای اخذ مجوز تولیـد، ضوابط سـخت و پیچیده ای دارند کـه هـر چنـد کاملا درسـت و ضروری هسـتند امـا امکان اخـذ آنها سـاده نیسـت و کمتر برای رفع مشـکلات آن اندیشـیده شـده اسـت.
فرامـوش نکنیـم تولیـد داروهـا و فراورده هـای جدیـد گیاهـی می تواننـد محلـی برای اسـتفاده از گیاهـان بومی و انحصـاری ایران در صنایـع داروسـازی باشـند و ضمـن اسـتفاده درمانـی در داخـل کشـور، امـکان ورود بـه بازارهـای جهانـی را نیز داشـته باشـند.
منابع
- سـفیدکن، ف.، ۱۳۹۶ .نگاهـی بـه وضعیـت داروهـای گیاهـی در ایـران. طبیعـت ایران، ۲(۶ :)۶-۱۰٫
- خبرگـزاری تسـنیم، ۱۰ فروردیـن ۱۳۹۹ .fa/com.tasnimnews.www://https 2232840/10/01/1399/news
- باشگاه خبرنگاران جوان، ۹ فروردین۱۳۹۹ .۷۲۹۷۶۸۴/news/fa/ir.yjc.www://https
- ایسنا، ۱۴ اسفند ۱۳۹۸ .۹۸۱۲۱۴۱۱۰۱۹/news/ir.isna.www://h
این مقاله و مقالات بیشتر را در نشریه طبیعت ایران بخوانید.
