وا‍ژه مورف لغتی با ریشه ی یونانی است که در گذشته به آفرودیت، الهه ی عشق و زیبایی اطلاق میشد. پروانه های مورف شامل تعداد زیادی از گونههای متعلق به پروانه های آمریکای جنوبی و مرکزی هستند. این جنس شامل بیش از ۲۹ گونه و ۱۴۷ زیرگونه است که بیشتر در آمریکای جنوبی، مکزیک و آمریکای مرکزی یافت میشوند. عرض این پروانه ها با بال باز از حدود ۷٫۵ سانتیمتر (گونه (M. rhodopteronتا ۲۰ سانتیمتر (گونه M. hecuba) متغیر است. در واقع برخی از گونه های مورف در زمره ی بزرگترین پروانه های دنیا قرار میگیرند.
رنگ بالها
بسیاری از پروانه های مورف به رنگهای فلزی با سایهای از آبی و سبز دیده می شوند. جالب است بدانید که این رنگها به علت وجود رنگدانه در بال این پروانه نیست بلکه به علت بازتاب نور و ایجاد رنگهای رنگین کمانی است که علت آن ویژگیهای ساختاری بال این پروانه ها است. در واقع فلسهای میکروسکوپی روی بال، نور را چندین بار به صورت تصادفی و در لایه های متوالی بازتاب می دهند که منجر به ایجاد اثر تداخلی در روی بال می شود که این امر به طول موج و زاویه تابش نور بستگی دارد. بنابراین به نظر می رسد که با تغییر زاویه دید، رنگهای روی بال تغییر میکنند ولی در واقع رنگ روی بال کاملا یکپارچه است. علت اصلی آن ساختار چهارضلعی فلس ها (الماسی شکل) و همچنین پراکندگی بیش از اندازه لایه های سلولی است. ویژگی انعکاس آبی رنگ زاویه ای را می توان با استفاده از نانوساختارهای موجود در فلسهای بال این پروانه توضیح داد.
از ساختار لایه ای فلس های پروانه های مورف در تولید برخی پارچه ها، نقاشی های بدون رنگ و تکنولو‍ژی ضد جعل اسکناس ها استفاده میشود. ساختارهای لایهای تنها در سطح رویی بال وجود دارند و سطح زیرین بال به رنگ قهوه ای با لکه هایی به شکل چشم دیده میشود. در برخی گونه ها مانند M. godartiسطح رویی بال به قدری نازک است که لکه های چشمی زیر بال دیده میشود. جالب است بدانید که تنها بال رویی برخی از گونه های مورف دارای انعکاس نوری است اما همه مورفها در سطح زیرین بال دارای لکه های چشمی قهوهای رنگ هستند.
همچنین فلسهای روی بال ۷۰ درصد نوری که به آنها تابیده م یشود (از جمله پرتوهای فرابنفش) را بازتاب میدهند. چشمهای مرکب پروانه های مورف به شدت به پرتوهای فرابنفش حساس هستند بنابراین پروانههای مورف قادرند از فواصل بسیار طولانی یکدیگر را تشخیص دهند. برخی از گونه های موجود در آمریکای جنوبی به علت بازتاب نور از سطح بالشان، از فاصله یک کیلومتری برای انسان هم قابل تشخیص هستند.
به علاوه، بال رویی در برخی از پروانه های مورف نارنجی و قهوهای (به عنوان مثال گونه های M. hecuba و M. telemachus) و در برخی سفید (M. catenarius و M. laertes) است. یک گونه بسیار نادر با نام M. sulkowskyi به رنگ سفید وجود دارد که بالهای رویی آن از زوایای مختلف به رنگهای بنفش، صدفی و قهوهای خیره کنندهای دیده میشود.
دو شکلی جنسی
گونه های مورف آبی رنگ دو شکلی جنسی دارند، یعنی نر و ماده از نظر شکل ظاهری با یکدیگر تفاوت دارند. در برخی از گونه ها نرها به رنگ آبی متالیک و ماده ها به رنگ قهوه ای و زرد دیده می شوند.
دوره زندگی
دوره زندگی پروانه های مورف از تخم تا زمان مرگ معمولاً در حدود ۱۱۵ روز به طول می انجامد. موهای روی بدن لاروها سبب ایجاد حساسیت روی پوست بدن انسان میشود و هنگامی که این لاروها تحریک شوند از غدد قفسه سینه خود مادهای ترشح میکنند که بوی تند و زننده ی آن، یکی از راه های دفاعی آنها در برابر شکارگران است. لاروها بعد از طی دوران شفیره گی به پروانه بالغ تبدیل میشوند که در حدود دو تا سه هفته عمر میکنند. پروانه های بالغ برای شکارگران سمی هستند، زیرا بدن آنها انباشته از مواد سمی موجود در بافتهای گیاهی است که در دوران لاروی از آنها تغذیه کرده اند.
در موزه حشرات باغ گیاهشناسی ملی ایران انواع متنوع و بسیار زیبایی از این مخلوقات شگفت انگیز را خواهید دید.
