بازدیدها: 0
یوسف عسکری، عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگلها، مراتع و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کهگیلویه و بویراحمد
استان کهگیلویه و بویراحمد با 16249 کیلومتر مربع وسعت در جنوب غربی ایران، در حدفاصل30 درجه و 9 دقیقه تا 31 درجه و 32 دقیقه عرض شمالی و 49 درجه و 57 دقیقه تا 50 درجه و 42 دقیقه طول شرقی قرار دارد و دارای 9 شهرستان است. یکی از آفـات مهـم در جنگــل‌هــاي این اســتان كــه به درختــان بلــوط آسیب می‌رساند، پروانه بــرگ‌خــوار سفید بلــوط (Leucoma wiltshirei Coll) (شکل 1) است كه در زمان طغیان، خسارت فراوانی را به جنگل‌هاي منطقه وارد می‌کند. منشأ این پروانه، ناحیه رواندز کردستان (عراق) بوده و اولین‌بار در سال 1351 در ایران (ارتفاعات کرمانشاه) گزارش شده‌است. براساس مستندات و یافته‌های علمی، این آفت به‌غیر از دو کشور ایران و عراق در سایر نقاط دنیا گزارش نشده که علت آن وجود گونه بلوط ایرانی در این دو کشور به‌عنوان میزبان اصلی این آفت است. آفت برگخوار سفید بلوط، در بهار سال 1400 به‌صورت طغیانی در مساحتی بیش از 7 هزار هکتار در شهرستان باشت از توابع استان و هممرز با استان فارس شیوع پیدا کرد و با ادامه گسترش آفت، خسارت آن به سطحی معادل 12000 هکتار رسید .
شکل 1- پروانه برگخوار سفید بلوط بر روی برگ سبز بلوط ایرانی (عکس: یوسف عسکری، مهرماه 1402)
در سال 1401، خسارت و طغیان آفت در مناطق دیگری از استان ازجمله شهرستان کهگیلویه نیز گزارش شد (شکل 2) و سطح خسارت به بیش از 60 هزار هکتار در استان افزایش یافت. درضمن، مشاهداتی از خسارت و طغیان آفت در استان‌های چهارمحال و بختیاری، خوزستان، فارس، لرستان و ایلام نیز در این سال گزارش شد.
شکل 2- درخت آفت‌زده بلوط ایرانی توسط برگخوار سفید بلوط در کنار درخت سالم (عکس: یوسف عسکری، اردیبهشت‌ماه 1401)
در سال‌های 1400 و 1401، طغیان و گسترش آفت تا حدود زیادی از کنترل خارج شد و نگرانی‌های زیادی در سطح جوامع محلی، مسئولین و دوستداران طبیعت به وجود آورد (شکل 3). از دلایل طغیان آفت می‌توان به خشکسالی‌های متوالی، پراکنش نامنظم بارندگی، افزایش دما و کاهش رطوبت در فصل بهار در مناطق گرمسیری استان و به‌ویژه شهرستان باشت اشاره کرد. علاوه‌بر این، فعالیت‌های متعدد کشاورزی ازجمله کشت محصولات آبی (هندوانه) در زیرآشکوب جنگل سبب افزایش تبخیر و تنش خشکی شده و شرایط را برای حمله بیشتر این آفت فراهم کرد.
شکل 3- طغیان آفت برگخوار سفید بلوط بر روی تنه درخت بلوط ایرانی (عکس: یوسف عسکری، تیرماه 1401)
به‌منظور کنترل و مبارزه با این آفت، جلسات متعددی در محافل علمی و اجرایی برگزار و چندین طرح پژوهشی نیز مصوب شد. طبق بررسی‌های انجام شده، بیشترین خسارت مربوط به لاروهای سنین سه تا پنج بود که نیاز تغذیه‌ای بیشتری دارند. در آن زمان، به‌دلیل کافی نبودن اطلاعات در این زمینه و همچنین زمان محدود برای کنترل آفت، استفاده از محلول BT (Bacillus thuringiensis) پیشنهاد شد. اما بازدیدهای میدانی در خردادماه 1401، از مناطق مختلف درگیر آفت در استان و شهرستان نورآباد در استان فارس نشان داد که محلول‌پاشی با BT چندان موفقیت‌آمیز نبوده و کارایی مبارزه بسیار کمتر از حد انتظار بود.
در اواخر سال 1401 و اوایل سال 1402 ، بارش فراوانی در شهرستان‌های درگیر آفت رخ داد. همچنین، سرمای دیررس در این مناطق به‌وقوع پیوست. پس از آن، شیوع آفت در این مناطق بین 50 تا 70 درصد کاهش پیدا کرد. احتمال می‌رود، بارش زیاد و سرمای دیررس سبب کنترل و کاهش قابل توجه آفت در مناطق آلوده شده باشد. براساس پایش انجام‌شده در سال 1403، شیوع و طغیان آفت در این سال به کمترین مقدار خود (کمتر از 15 درصد) رسیده است (شکل 4). شادابی و سرسبزی درختان که حاصل بارندگی‌ها و شرایط مطلوب اقلیمی سال پیش است، به‌وضوح در مناطق درگیر آفت قابل مشاهده است، به‌طوری‌که بیش از 90 درصد درختان خود را بازیابی کرده‌اند.
شکل 4- پایش مناطق آلوده با حضور ریاست مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور (عکس: یوسف عسکری، شهریورماه 1403)
درمجموع، براساس نتایج حاصل از پایش چهارساله، می‌توان گفت عوامل اقلیمی نقش اصلی و تعیین‌کننده در شیوع و کنترل پروانه برگخوار بلوط دارند و سایر روش‌های کنترل فیزیکی و زیستی ازجمله استفاده از محلولBT، تله نوری و سایر سموم پیشنهادی کارایی چندانی ندارند. بنابراین، به‌منظور کنترل خطر ظهور و شیوع دوباره آفت در مناطق مستعد استان، ضروری است شرایط محیطی و اقلیمی این مناطق به‌طور منظم پایش و رصد شود. با توجه به کاهش بارندگی و افزایش سطح زیرکشت محصولاتی مانند ذرت و هندوانه در زیراشکوب جنگل در سال جاری، امکان شیوع دوباره این آفت در آینده نزدیک وجود دارد و این امر باید موردتوجه مسئولین مربوطه باشد.
