ابوالفضل جعفری
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
کهور ایرانی از گونه‌های بومی ایران است که به‌عنوان شاخص ناحیه رویشی صحارا- سندی شناخته می‌شود. رویشگاه‌های طبیعی این گونه از استان خوزستان تا استان سیستان و بلوچستان گسترش دارد. ذخیره‌گاه جنگلی مهروئیه با وسعت بیشتر از 6000 هکتار، بزرگ‌ترین توده جنگلی کهور و یکی از بزرگ‌ترین پناهگاه‌های حیات وحش در کشور است. این ذخیره‌گاه در جنوب استان کرمان، در 42 کیلومتری کهنوج و در 21 کیلومتری فاریاب قرار دارد. ذخیره‌گاه مهروئیه اقلیمی گرم و خشک دارد که بخش‌های شمالی و غربی آن را بیابان‌ها و بخش‌های دیگر آن را جنگل‌های گرمسیری و مراتع پوشانده‌اند و در مجموع بخش عمده‌‌ای از منطقه را دشت‌‌های آبرفتی با پستی و بلندی‌های کم تشکیل داده است (شکل 1).
شکل 1- جنگل کهور ایرانی در ذخیره‌گاه مهروئیه (عکس: ابوالفضل جعفری، اسفند 1400)
میانگین بارندگی سالانه منطقه ۱۴۸ میلی‌‌متر گزارش شده است و هیچ رودخانه‌‌ای در آن جریان ندارد. این ذخیره‌گاه با پوششی از گونه‌های کهور، کهورک، کنار، گز، قیچ و اسکنبیل، یکی از پناهگاه‌های حیات وحش کشور برای خرس، روباه شغال، گراز، هوبره، کبک، کَمَنزیل (مرغ جیرفتی)، دُراج و بسیاری از گونه‌های جانوری دیگر است.
وجود تک‌پایه‌هایی از کهور ایرانی با ارتفاع نزدیک به 20 متر و قطر برابر سینه بیشتر از 2 متر نشان‌دهنده قدمت ذخیره‌گاه مهروئیه است (شکل 2). وسعت این منطقه در سال 1350، نزدیک به 7000 هکتار گزارش شده است، اما بین سال‌های 1357 تا 1360، مردم محلی به تصرف اراضی جنوبی پناهگاه پرداختند که باعث تبدیل بخشی از این ذخیره‌گاه به اراضی کشاورزی شد. در حال حاضر، 30 کیلومتر اطراف جنگل با هدف جلوگیری از گسترش اراضی کشاورزی حصارکشی شده است (شکل 3) و حصارکشی 50 کیلومتر دیگر نیز در حال انجام است. خشکسالی‌های اخیر در کنار سرشاخه‌زنی مستمر با هدف تأمین علوفه دام‌ها و نیز هیزم و زغال، سبب تخریب بخش‌های زیادی از ذخیره‌گاه جنگلی مهروئیه شده است (شکل‌های 4 و 5). بررسی پراکنش، سطح و وضعیت جنگل‌های کهور کشور یکی از اولویت‌های پژوهشی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور است. بازدید از جنگل‌های کهور ایرانی در جنوب کرمان در قالب پروژه ملی “سنجش ساختار جنگل‌هاي دو گونه کهور (Prosopis juliflora (Sw.) DC. & P. cineraria J. F. Macbr) و تأثير آنها بر تنوع گونه‌ای و پوشش گياهي همراه، در ناحیه رویشی صحارا- سندي ايران و محيط پيراموني آن” در اسفند 1400 انجام شد که نتایج آن در آینده تجزیه و تحلیل خواهد شد.
شکل 2- تک‌‌پایه‌های قطور کهور ایرانی در ذخیره‌گاه مهروئیه (عکس: ابوالفضل جعفری، اسفند 1400)
شکل 3- حصارکشی ذخیره‌گاه مهروئیه و جداسازی آن از اراضی کشاورزی (عکس: ابوالفضل جعفری، اسفند 1400)
شکل 4- خشکیدگی و سرشاخه‌زنی پایه‌های کهور ایرانی در ذخیره‌گاه مهروئیه (عکس: ابوالفضل جعفری، اسفند 1400)
شکل 5- خشکیدگی پایه‌های کهور ایرانی در ذخیره‌گاه مهروئیه (عکس: ابوالفضل جعفری، اسفند 1400)
