- وحید اعتماد، عضو هیئت علمی گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در گفتگوی ویژه با روابط عمومی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، به بیان دیدگاه خود درخصوص تاریخچه، نقش، اهمیت و جایگاه بخش تحقیقات جنگل این مؤسسه پرداخت.
عضو هیئت علمی گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران ضمن تأکید بر نقش مؤسسه در عرصه تحقیقات منابع طبیعی کشور گفت: بنده نزدیک به پنج دهه است که بنا به موقعیت شغلی و آموزشی– پژوهشی خود، از نزدیک با مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور آشنا هستم و از وجود استادان با فضیلت، منابع علمی و تحقیقاتی منتشر شده، کتابخانه و سایتهای تحقیقاتی آن مؤسسه استفاده نموده ام. مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور تاکنون توانسته است در یازده بخش تحقیقاتی و متجاوز از ده‌ها گروه و زمینه تخصصی در حوزه تحقیقات جنگل، مرتع، گیاه‌شناسی، بیابان‌زدایی، صنوبر و درختان سریع الرشد، گیاهان دارویی، علوم چوب و کاغذ، حمایت و حفاظت، ژنتیک و فیزیولوژی گیاهی، بانک ژن و مکانیزاسیون منابع طبیعی، در سطح کشور فعالیت نماید که خوشبختانه توانسته است با جذب نیروهای علمی در زمینههای مختلف در مراکز تحقیقاتی که در سراسر کشور دارد از بالندگی خوب و مطلوبی برخوردار باشد که در ادامه، اگر فرصت باشد، بیشتر به آن خواهم پرداخت.
وحید اعتماد ضمن اشاره به مهم‌ترین دستاوردهای مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در حوزه جنگل از بدو تأسیس (1347) تاکنون اظهار داشت: شروع فعالیت‌های بخش تحقیقات جنگل در مؤسسه، همزمان با آغاز فعالیت‌های گسترده جنگلکاری در کشور بود. بنابراین، پیرو نیاز آن زمان بخش اجرا، می‌بایست مطالعات مختلفی درمورد سازگاری گونه‌های درختی جدید در عرصه‌های مختلف جنگلی کشور، به‌ویژه جنگل‌های هیرکانی انجام می‌‌شد. تا آنجا که بنده اطلاع دارم، در آغازین سال‌های فعالیت بخش تحقیقات جنگل در این مؤسسه، عمده پژوهش‌های انجام شده در این بخش، اختصاص به این موضوع و موارد مرتبط با آن داشت که نتیجه آن معرفی پرونانس‌های برتر هر ناحیه رویشی بود. این موضوع از بزرگ‌ترین دستاوردهای این بخش به‌شمار می‌آید. در دو دهه اخیر، تغییر نگرش از جنگل‌شناسی کلاسیک به جنگل‌شناسی همگام با طبیعت که بر فعالیت‌های این بخش تحقیقاتی بسیار تأثیرگذار بوده، دستاورد بزرگ دیگر این بخش به‌شمار می‌آید. انبوه پژوهش‌های بنیادین و کاربردی انجام شده طی دو دهه اخیر با نگرش اکوسیستمی، اهمیت این موضوع را نشان می‌دهد.
وی افزود: امروزه به‌نظر می‌رسد حسب نیازهای کشور، این بخش، رسالت‌های خود را به‌خوبی انجام داده و می‌دهد. نقش‌آفرینی این بخش در راهبری علمی پویش مردمی تولید و کاشت یک میلیارد درخت طی دو سال اخیر ازجمله دستاوردهای بارز بخش تحقیقات جنگل است. از سایر دستاوردهای این بخش تحقیقاتی می‌توان به تدوین برنامه‌های راهبردی ملی برای موضوعات مختلف جنگل اشاره کرد.
وحید اعتماد در توضیح جایگاه و نقش مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در حوزه تحقیقات جنگل در کشور گفت: قاعدتاْ چون مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور یگانه دستگاه متولی امر پژوهش در حوزه کلان منابع طبیعی کشور بوده، به‌تبع آن، بخش تحقیقات جنگل نیز متولی اصلی پژوهش در عرصه‌های جنگلی کشور خواهد بود.
وی ادامه داد: با وجود شبکه گسترده‌ای از مراکز تحقیقاتی در کلیه استان‌های کشور که ذیل پرچم مؤسسه فعالیت می‌کنند، بخش تحقیقات جنگل توانسته در سطح ملی جایگاه ویژه‌ای داشته باشد. به استناد آمار موجود، بخش قابل توجهی از طرح‌های پژوهشی که توسط بخش تحقیقات جنگل هدایت و مدیریت می‌شود، در استان‌های مختلف کشور و در عرصه‌های جنگلی مختلف کشور اجرا شده و یا در حال اجراست. به‌عبارت دیگر، گستره این پژوهش‌ها، ملی است. از سوی دیگر، این بخش تحقیقاتی همواره در سیاستگذاری‌ها و تصمیم‌سازی‌های کلان کشور نقش پررنگی داشته است. وجود کارگروه‌های مختلف راهبردی در این بخش که هریک با هدف تدوین راهبردهای ملی در یکی از موضوعات جنگل تشکیل شده‌اند و بنده نیز این افتخار را داشته‌ام که عضو برخی از آنها باشم، گواهی بر این مدعاست. درمجموع، هرکجا صحبت از پژوهش در عرصه جنگل می‌شود نام و نقش مؤسسه و بخش تحقیقات جنگل، بسیار پررنگ و شاخص است.
عضو هیئت علمی گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در راستای ارزیابی میزان تعامل و همکاری مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در حوزه جنگل با سایر نهادها و دستگاه‌ها گفت: علی‌القاعده، دستگاه متناظر اجرایی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور است و بخش تحقیقات جنگل مؤسسه باید با معاونت امور جنگل سازمان مذکور و دفاتر ستادی ذیل آن، بیشترین همفکری و تعامل را داشته باشد. نگاهی به عملکرد این بخش و همین‌طور سابقه همکاری‌های مشترک بین دو دستگاه نشان می‌دهد که این تعامل در حد قابل قبولی بوده است، هرچند که در طول پنج دهه گذشته، فراز و نشیب نیز داشته است. عمده کاستی‌های موجود نیز مربوط به تغییر مسئولان و تغییر سیاستگذاری‌ها و نگاه‌ها بوده است که پس از مدتی به حالت عادی بازگشته است. البته، تا آنجا که بنده اطلاع دارم در حوزه جنگل، ارتباطات و تعاملات مثبت و سازنده‌ای با سایر دستگاه‌ها از قبیل سازمان حفاظت محیط‌زیست، کمیسیون کشاورزی و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی، وزارت نیرو، سازمان پارک‌ها و فضای سبز، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بخش خصوصی، سازمان‌های مردم‌نهاد و انجمن‌های علمی، به‌ویژه انجمن جنگل‌بانی ایران نیز وجود دارد.
وحید اعتماد در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اهمیت همکاری های این مؤسسه با سایر نهادها و دستگاه‌ها (اجرا و آموزش) اظهار داشت: برگزاری نشست‌های دوره‌ای برای موضوعات مختلف جنگل‌های ایران می‌تواند در این زمینه بسیار راه‌گشا باشد. البته در این زمینه، مؤسسه، همواره پیش‌گام بوده است. همکاری پژوهشگران مؤسسه با بخش آموزش می‌تواند در قالب پایان‌نامه‌ها و رساله‌های مشترک و همچنین طرح‌های پژوهشی مشترک تعریف و گسترش یابد. اجرای طرح‌های پژوهشی حسب نیاز بخش اجرا نیز می‌تواند به همکاری بخش اجرا با مؤسسه، کمک شایانی نماید.
وی ادامه داد: من موضوع در اختیار قرار گرفتن سایت های پژوهشی متمرکز در هر یک از استان های کشور برای اجرای فعالیت های پژوهشی جنگلداری مانند اجرای طرح های جنگلداری، جنگلکاری که یکی از مشکلات اساسی جنگلداری کشور است را خدمت عزیزان پیشنهاد می کنم. یکی از کمبودهای بخش تحقیقات جنگل این مؤسسه، نداشتن استاد در زمینه مدیریت جنگل و عدم فعالیت عملی در زمینههای مختلف علوم جنگلداری است. مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور با توجه به گستردگی کار در سطح ملی و کشوری باید در زمینه جنگلداری در هر یک از مراکز استانها همانند جنگل آموزشی پژوهشی دانشگاه تهران، ایستگاهی را برای فعالیت‌های جنگلداری خود، در اختیار داشته باشد.
عضو هیئت علمی گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در توصیف آینده تحقیقات در حوزه جنگل اظهار داشت: متأسفانه جنگل‌های کشور در حال تجربه تخریب‌های گسترده‌ای هستند که بسیار نگران‌کننده است. یکی از معضلاتی که در دهه اخیر با آن موجه شده ایم موضوع تغییر اقلیم جهانی و به تبع آن، تغییراتی در وضعیت منابع طبیعی و پوشش گیاهی هر منطقه است. در چنین شرایطی وظیفه خطیری بر دوش همگان است و مؤسسه نیز از این قاعده مستثنی نیست. قطعاً در شرایط عادی، وضع پژوهش با شرایط بحرانی متفاوت است. به نظر بنده، در شرایط کنونی کشور، مؤسسه باید نقش با ارزش خود را در زمینه آگاه سازی مسئولان عالی‌رتبه و آحاد جامعه، بیش از پیش ایفا کند. اجرای پروژه‌های مرتبط با بحران‌های موجود یا بحران‌های رخ‌داده در عرصه‌های جنگلی کشور همانند تغییر اقلیم، خشکی و خشکسالی، آتش‌سوزی، چرای دام و تبدیل اراضی جنگلی به سایر کاربری‌ها که منجر به نابودی عرصه‌های جنگلی کشور می‌شود، جزو اولویت‌های پژوهشی در کشور است. در کنار آن، ارائه راهکارهای برون‌رفت از این شرایط باید در دستور کار بخش پژوهش کشور قرار گیرد.
وی افزود: به‌نظر بنده، بخش اجرا باتوجه به وجود منابع اعتباری کافی، باید اصلی‌ترین حامی مالی بخش پژوهش باشد، زیرا برداشتن گام‌های بزرگ پژوهشی بدون پشتوانه مالی امکان پذیر نیست. درمجموع، نگاه ویژه به بخش پژوهش کشور که در کنار بخش آموزش، بدنه اصلی علمی جامعه را تشکیل می‌دهند باید در سیاستگذاری‌های ملی مورد توجه قرار گیرد.
