خسرو میرآخورلو
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
جنگل‌های مانگرو از اکوسیستم‌های تمایزیافته مناطق حاره محسوب می‌شوند. این جنگلها معمولاً با واژگانی مانند زیستگاههای ماندابی، زیستگاههای حساس به عوامل تخریب، حیاتی، منحصر به‌فرد، حفاظتی، همیشه‌بهار دریایی و غیره نام برده می‌شوند. این توصیفها، اهمیت این جنگلها را از نظر بوم‌شناختی، حفاظتی، اقتصادی- اجتماعی و زیبایی‌شناسی نشان می‌دهد. به‌همین دلیل، جنگل‌های مانگرو مورد توجه ویژه سه معاهده محیط‌زیستی جهان یعنی کنوانسیون تالاب‌ها، تنوع زیستی و میراث جهانی قرار گرفته‌اند.
جنگل‌های مانگرو ایران در گستره مناطق جرزومدی، مصب‌ها، دلتاها و جزایر بین خورها در طول سواحل جنوب کشور به‌صورت خالص و مخلوط پراکنش داشته و به‌طور عمده با دو گونه حرا (Avicennia marina) و چندل (Rhizophora mucronata) پوشیده شده‌اند. وسیع‌ترین رویشگاه جنگلی حرا در جزیره قشم و بندر خمیر با مساحت حدود ۱۰۰۰۰ هکتار، بهترین منطقه جنگلی مانگرو در ایران، از نظر تراکم و کیفِیت درختان است (شکل ۱).
شکل ۱- جنگل حرا در بندر خمیر استان هرمزگان
با توجه به اهمیت و ارزش‌های بی‌شمار و غیرقابل جایگزین این جنگلها از یک‌سو و تخریب آن‌ها طی سال‌های اخیر از سوی دیگر، ضروری است اقدامات مضاعفی برای حفظ، احیا و توسعه این جنگلها انجام شود. طی دهه‌های گذشته، از طرف سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، اقدام به جنگل‌کاری در امتداد سواحل استان‌های دربردارنده جنگل‌های مانگرو شد، اما به‌دلیل مکان‌یابی نامناسب و درنظر نگرفتن شرایط اکولوژیکی و نیازهای رویشگاهی گونه‌های جنگلی مانگرو، این جنگل‌کاری‌ها با موفقیت زیادی همراه نبود. به‌همین دلیل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور پروژه‌ای را با هدف مکان‌یابی اراضی دارای پتانسیل توسعه جنگل‌های مانگرو در امتداد سواحل خلیج فارس در استان‌های هرمزگان و بوشهر آغاز کرد. هدف این پروژه، متمرکز کردن طرح‌های جنگل‌کاری با گونه‌های حرا و چندل در مناطق مستعد با درنظر گرفتن فاکتورهای اکولوژیکی و ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی رویشگاههای مانگرو بود. نتایج این پروژه که در سال ۱۳۹۱ منتشر شد، حاکی از مساحت قابل توجه اراضی مستعد توسعه جنگل‌های مانگرو در سواحل استان‌های هرمزگان و بوشهر بود که معادل ۱۳۰۹۹۴ هکتار برآورد شد (جدول ۱).
جدول ۱- مساحت اراضی قابل توسعه جنگل‌های مانگرو به‌تفکیک استان‌های هرمزگان و بوشهر
| استان | مساحت قابل توسعه مانگرو (هکتار) |
| هرمزگان | ۷۴۳۶۶ |
| بوشهر | ۵۶۶۲۸ |
| جمع | ۱۳۰۹۹۴ |
با توجه به نتایج و ماهیت کاربردی این طرح، پیشنهاداتی به‌شرح زیر ارائه شد:
- در مناطق دارای پتانسیل توسعه در استان‌های هرمزگان و بوشهر براساس نقشه‌های تهیه شده (در انتهای مطلب قابل مشاهده است)، با یک برنامه زمان‌بندی ۱۰ساله، طرح توسعه جنگل‌کاری با گونه‌های مانگرو تهیه شود.
- در تهیه طرح جنگل‌کاری در مناطق دارای پتانسیل جنگل‌کاری مشخص شده در این پژوهش، مطالعات خاکشناسی بستر و استفاده از شاخص‌های خاک بستر و آب مندرج در نتایج این پژوهش ضروری است.
- توصیه می‌شود درخصوص مدت زمان آبگیری و عمق رسوبات بستر طبیعی جنگل‌های مانگرو پروژه‌های جدیدی اجرا شود
