محمد حسین صادق زاده حلاج
محقق، بخش جنگل موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
گز شاهي (Tamarix aphylla L.) درختي است تند‌رشد، هميشه‌‌سبز و مقاوم به خشکي و شوري و قليائيت خاک که در دشت‌هاي شور و حاشيه رودخانه‌ها گسترش دارد. علاوه‌بر امکان استخراج برخي مواد شيميايي صنعتي از برگ، پوست و گال گز، چوب اين گونه نيز با دارا بودن جرم حجمی نيمه‌سنگين، مواد استخراجي زياد و الياف کوتاه، قابليت استفاده در انواع صنايع وابسته به چوب نظير تخته‌خرده‌سازي، کوره‌هاي اکسيداسيون و احيا، معادن، صندوق‌سازي و ساخت درب و پنجره را دارد. در برخي استان‌هاي جنوبي از چوب اين گونه در صندوق‌سازي و توليد نئوپان و MDF در اختلاط با ساير چوب‌ها استفاده مي‌شود. در سالیان اخير اقداماتي توسط دستگاه‌هاي اجرايي درخصوص زراعت چوب با گونه گز شاهي در اراضي شور با مشارکت مردم انجام شده و سطوحي از اراضي بياباني ملي و مستثنيات به جنگل‌کاري‌هاي توليدي اين گونه اختصاص يافته است، ليکن اقدامات انجام شده به‌طور عمده در استان‌هاي جنوبي کشور (به‌ویژه استان فارس) بوده و استعداديابي و شناسايي محدوديت‌هاي اراضي و روش‌هاي کاشت اين گونه مبنايي کاملاً تجربي دارد. در این پژوهش امکان ایجاد جنگل‌کاری‌های تولیدی از این گونه در اراضی با شوری و قلیائیت زیاد در حاشیه کویر مرکزی ایران بررسی و جمعیت‌های مقاوم این گونه برای توسعه در مناطق مزبور مورد شناسایی قرار گرفت.
قلمه‌کاری گز شاهی در حاشیه جاده ایستگاه تحقیقات بیابان شهرستان گرمسار
عمليات کاشت گز شاهي عموماً با کاشت مستقيم قلمه در عرصه انجام می‌گیرد. قلمه‌ها به‌طول تقریبی 20 و قطر تقریبی یک سانتی‌متر از شاخه‌های یک‌ساله استحصال و بدون هیچگونه تیمار خاصی قابل کشت مستقیم در عرصه هستند. میزان جوانه‌زنی قلمه‌ها حتی در اراضی بسیار شور نیز بسیار زیاد است. براساس نتایج این پژوهش حتی در عرصه‌های دارای شوری 60 میلی‌موس بر سانتی‌متر، مشروط بر آبیاری مناسب در فصل رویش، امکان کشت و پرورش جنگل‌کاری تولید گز شاهی وجود دارد، به‌گونه‌ای که پس از گذشت 3 سال با زنده‌مانی 70 درصد، میانگین ارتفاع جست‌ها به 3 متر و میانگین قطر جست‌ها به 2/5 سانتی‌متر رسید. با توجه به برودت زیاد زمستانه در مناطق حاشیه کویر مرکزی ایران، فروردین ماه مناسب‌ترین زمان کاشت قلمه‌هاست. تراکم کاشت قلمه‌ها بسته به مقدار آب و بازار هدف متغیر بوده و پس از طي دوره رويش 3 تا 10 سال (بسته به نوع چوب مورد نياز و بازارپسندي آن) درختان قطع شده و در دوره‌هاي بعد با پرورش جست‌گروه‌هاي به‌وجود آمده چوب مورد نياز به‌صورت شاخه‌زاد استحصال مي‌شود. جمعیت‌های دست‌کاشت موجود در حاشیه کویر مرکزی ایران مناسب‌ترین جمعیت‌ها برای کاشت در این مناطق به‌دلیل سازگاری بیشتر با برودت زمستان هستند.
کلکسیون گز شاهی سال سوم اجرای پروژه واقع در ایستگاه تحقیقات بیابان شهرستان گرمسار
با توجه به سطح و حجم وسیع آب و خاك‌هاي شور و شوروقليا در کشور ما و رها و بلااستفاده بودن اغلب اين آب‌ها و خاك‌ها، ايجاد جنگل‌کاري‌هاي چندمنظوره با گونه‌هاي مقاوم و شورپسند نظیر گز شاهی با مشارکت بخش خصوصي ازجمله راهکارهايي است که مي‌تواند علاوه بر دربرداشتن مزاياي بي‌شمار وجود پوشش گياهي در اراضي بياباني، نقش به‌سزايي در استفاده بهينه از اين اراضي و ايجاد اشتغال و جلوگيري از مهاجرت روستائيان ايفا کند.
