سعیده اسکندری
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
جنگلها و مراتع غرب کشور به‌طور عمده بر روی رشته‌کوه‌های زاگرس قرار گرفته‌اند که دارای ارزش محیط‌زیستی فراوانی هستند و از نظر حفظ منابع آب و خاک در منطقه کوهستانی زاگرس اهمیت زیادی دارند. براساس پژوهش‌های انجام‌شده قدمت این جنگلها که به‌طور عمده با بلوط پوشیده شده‌اند، حدود ۵۵۰۰ سال برآورد شده است. طی سال‌های اخیر، این جنگلها به‌دلیل وابستگی معیشتی ساکنان، توسعه کشاورزی (به‌ویژه در زیراشکوب جنگل)، تأمین چوب سوخت، چرای دام، آتش‌سوزی و بسیاری از عوامل مخرب دیگر، تا حد زیادی تخریب شده‌اند؛ به‌طوری‌که در اثر عوامل اقتصادی- اجتماعی و نبود مدیریت جامع منابع طبیعی، توان تولیدی این رویشگاه‌ها تا حد زیادی از دست رفته است و این مسأله آینده جنگل‌های این منطقه را به مخاطره انداخته است.
مدیریت و برنامه‌ریزی این جنگلها با مشکلات فراوانی همراه است که کمبود اطلاعات و بررسی‌های لازم در منطقه زاگرس به این مسأله دامن می‌زند. استخراج اطلاعات زمانی- مکانی و نقشه‌برداری از وضعیت این رویشگاه‌ها تا حد زیادی در تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و برنامه‌ریزی حفاظت این جنگلها کمک خواهد کرد. در همین راستا، پروژه ملی “پایش سطح و انبوهی جنگل‌های زاگرس جنوبی” توسط بخش جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور با هدف تعیین سطح، پراکنش و انبوهی جنگل‌های زاگرس جنوبی و نقشه‌برداری کاربری‌های داخل جنگل آغاز شد. همزمان با پیشرفت پروژه، مسأله اساسی که در این جنگلها مشاهده شد، روند سریع تغییر کاربری جنگل بود. تغییر تدریجی کاربری جنگل‌های زاگرس و تبدیل جنگل به کاربری کشاورزی، معضل جدی است که به‌سرعت در حال وقوع است. آنچه امروزه به‌وضوح در این جنگلها مشاهده می‌شود، گسترش زراعت در زیراشکوب جنگل‌های زاگرس به‌ویژه در جنگل‌های طبقه تنک (سطح تاج‌پوشش ۵ تا ۲۵ درصد) است. این گسترش به‌ویژه در حدفاصل کاربری جنگل و کاربری کشاورزی به‌وفور مشاهده شد.
در این میان، مسأله اساسی، وابستگی معیشتی ساکنان زاگرس به این جنگلها به‌ویژه برای توسعه کشاورزی، برداشت محصولات فرعی جنگل، تأمین چوب سوخت و چرای دام است. این وابستگی، اگرچه اجتناب‌ناپذیر است، اما می‌توان با اتخاذ سیاست‌های محیط‌زیستی صحیح، از آن در راستای مدیریت حفاظتی جنگل‌های زاگرس بهره برد. بدین معنی که می‌توان از تجربیات و دانش افراد محلی در مدیریت مناسب این جنگلها استفاده کرد. مدیریتی با مشارکت مسئولان اجرایی و ساکنان زاگرس که هم نیاز افراد محلی را تأمین کند و هم در راستای حفاظت از این جنگلها با قدمت ۵۵۰۰ ساله مؤثر باشد.
