نگارش: فرناز شفاهی
حفاظت محیط‌زیست در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از هشت هدف توسعه هزاره سوم و یکی از سه اصل توسعه پایدار شناخته می‌شود. حفظ آب و خاک، تنفس کره زمین، جلوگیری از فرسایش خاک، توسعه مراتع و جنگلها، افزایش منابع آب زیرزمینی، رودخانه‌ها، پارک‌های طبیعی جنگلی، حفظ محیط‌زیست و… اهمیت زیادی در فرآیند توسعه اقتصادی هر کشوری دارد. انسان‌ها در حفاظت اکوسیستم جنگلها نقش ویژه‌ای بازی می‌کنند و هرگونه دخالت نابجا در محیط‌زیست و پوشش‌های گیاهی درنهایت به ضرر انسان‌ها تمام خواهد شد. طبق گزارش فائو در سال 2009 وسعت کل جنگل‌های ایران 11/07 میلیون هکتار بوده و تنها 2/7 درصد خاک کشور را پوشش می‌دهد. (سطح جنگل‌های ایران از ۴۰ سال گذشته تاکنون حدود ۱۱ درصد کاهش را نشان می‌دهد).
عوامل زنده خسارت زا در مناطق جنگلی: حشرات و بیمارگرهای گیاهی، کنه‌ها، جوندگان، پرندگان، مهره‌داران و …
روش‌های پیشگیری از پیدایش و گسترش آفات در جنگل: تعیین انبوهی جمعیت گونه‌ها و شناخت فون منطقه، کنترل دائمی کانون‌های اولیه آفات از نظر تغییرات انبوهی جمعیت و سطح پراکندگی، استفاده از تله‌های اختصاصی به عنوان شبکه پیش‌آگاهی جهت جلب آفات یا انهدام آنها، اقدام به موقع برای مبارزه شیمیایی آفات، در سطح محدود کانون‌های اولیه پیدایش آنها قبل از گسترش، با استفاده از سمپاشی هوایی، مه پاشی و انتشار آئروزول در هوای آرام، رعایت اصول حفاظت منطقی در جهت حمایت از گونه‌های سودمند (پارازیتوئید، پرداتور و پارازیت) با توجه به خصوصیات بیولوژیکی آنها.
طرق مختلف ردیابی آفات
کنترل آفات و بیماری‌های گیاهی با روش‌های متداول گذشته، از لحاظ زیست-محیطی، مشکلات عدیده داشته است لذا با توجه به این ضرورت و روش‌های نوین «پیش‌آگاهی آفات و بیماری‌های گیاهی» یک سیستم مدیریتی نوین است که با استفاده از ابزارها و اطلاعات نوین از جمله شرایط اقلیمی، وقوع و شدت بیماری‌های گیاهی و طغیان آفات را پیش‌بینی می‌کند.
روش‌ها و اهداف نمونه‌برداری آفات
نمونه‌برداری، از مهم‌ترین اصول مطالعات مورفولوژیک، بیولوژیک و اکولوژیک آفات است. اندازه‌گیری انبوهی آفات اندازه حشرات، شب یا روز پرواز بودنشان، محل فعالیت آنها. اهداف نمونه‌برداری: تعیین تراکم آفت Density، تعیین توزیع فضایی Spatial distribution، میزان زاد و ولد Natality، میزان مرگ و میر Mortality، ساختار سنی Age structure، نوع رشد جمعیت، بر اساس افزایش میزان تراکم.
روش‌های شناسایی کانون‌های آفت و بیماری
استفاده از مدل‌های درجه- روز (Day-Degree)، استفاده از تله‌ها (نوری، فرمونی، چسبنده، …)، استفاده از داده‌های سنجش از راه دور، استفاده از دیتا لاگر (دستگاه ضبط درجه حرارت)، پایش جنگلبان و اهالی بومی، استفاده از عکس‌های هوایی ماهواره‌ها: بدون سرنشین (Land set)، ماهواره کوئیک برد (Quick Bird) که می‌توانند تصاویر چند طیفی با رزولوشن بالا ثبت نمایند. استفاده از دوربین‌های دیکم Dy-cam، فنولوژی گیاه، استفاده از پهپاد و هواپیما.
تکنیک‌های پردازش داده‌های ماهواره‌ای
تابع، کاهش تصویر، بزرگنمایی تصویر، افزایش تصویر، افزایش تباین، نسبیت، تجزیه و تحلیل اجزای اصلی، تکنیک‌های فیلتر کردن، فیلتر، دسته بندی یا کلاسه بندی است.
سایر تکنیک‌های تصویربردای و روش‌های ابر طیفی
تصویربرداری به‌صورت رقومی و Hyper spectral، طیف الکترومغناطیس EMR، GIS و GPS می‌توان نام برد. با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای و دورسنجی، می‌توان در پیش‌آگاهی و مدیریت تلفیقی آفات و بیماری‌ها استفاده نمود. سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) یک فناوری شگفت‌انگیز است که برای ایجاد سیاست‌های عمومی مربوط به جنگلها و برنامه‌ریزی‌های زیست‌محیطی استفاده می‌شود.
نتیجه‌گیری
گرچه پهپادها نقش مهمی را در آینده برای طبیعت، محیط‌زیست، کشاورزی و … ایفا خواهند نمود اما تنها پهپادها برای مدیریت و بازدهی بالا کافی نیست. ماهواره‌ها و تکنولوژی‌های دیگر به موازات پهپاد، می‌توانند بهترین نتیجه را رقم بزنند که در نهایت می‌تواند منجر به افزایش میزان بهره‌وری و عملکرد خاک در کشاورزی و جنگلها گردد. نقشه‌های به دست آمده از تصاویر ماهواره‌ای از اطلاعات مهم جغرافیایی پیروی می‌کنند. 37 درصد از سیاره زمین، صرفاً در کشاورزی استفاده می‌شود. استفاده از تکنیک‌های جدید در جنگل‌داری و صنعت کشاورزی آثار چشمگیری در حفظ منابع طبیعی و محیط‌زیست سالم دارد و اطلاعات حاصله به دلیل پویایی بیشتر، تطابق بیشتری با واقعیات زمینی دارند.
منابع:
توکلی، م، حسینی چگنی، ا، حاقانی نیا، ص، سپه وند، ص.1397. طغیان آفات برگخوار نوظهور درختان و درختچه های جنگلی زاگرس شمالی و مرکزی: پیامد تغییرات آب و هوايی. سومین همایش ملی اثرات خشکسالی و راهکارهای مدیریت آن.
مبارکی، ه، عطائیان، ت، 1395. استفاده از داده‌های دورسنجی در پیش‌آگاهی مدیریت تلفیقی آفات و بیماری‌ها. اولین کنگره پژوهشی کاربرد علوم نوین در مطالعات جغرافیایی ایران.
طریقی، ج، فردی، ب، 1396. اهمیت استفاده از تکنولوژی‌های جدید به منظور کنترل آفات برای تولید محصولات ارگانیک. پنجمین کنفرانس ملی و اولین کنفرانس ملی کشاورزی اورگانیک و مرسوم.
ابراهیمی خوسفی، م، ابراهیمی خوسفی، ز، 1401. تحلیلی بر روند تغییرات منابع آب و عوامل موثر بر آن در حوضه آبریز فلات مرکزی ایران با استفاده از محصولات ماهواره‌ای. نشریه سنجش از دور و GIS ایران.
امیری، م، امیری، ف، پوراسد، م، ح، سلیمانی، س، ا، 1401. بهینه سازی نتایج الگوریتم ML-Based GMDH به منظور افزایش دقت تشخیص ریزگرد‌ها و عمق دید افقی از طریق الگوریتم TLBO. نشریه سنجش از دور و GIS ایران.
