توده‌های جنگلی شاخه‌زاد راش در استان گیلان

رضا اخوان

عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور

راش شرقی (Fagus orientalis Lipsky) که در جنگل‌های هیرکانی (شمال کشور) به‌عنوان یک گونه صنعتی حضور دارد، به‌طور متوسط از ارتفاع ۷۰۰ متر از سطح دریا ظاهر شده و تا مناطق جنگلی بالابند ادامه می‌یابد. این گونه که از خانواده Fagaceae است، عموماً تک‌ساقه و تک‌تنه بوده، اما گاهی در ارتفاع بالاتر از برابر سینه به‌صورت دوشاخه نیز ظاهر می‌شود. در هر حال، این گونه به‌ندرت به‌صورت جست‌زاد یا شاخه‌زاد با تعداد بیش از سه جست در جنگل‌های هیرکانی دیده می‌شود.

در بازدیدی که به‌منظور اجرای طرح “پایش رویش و موجودی جنگل‌های هیرکانی با قطعات نمونه ثابت” از جنگل‌های منطقه شلیشه در ارتفاعات املش گیلان واقع در محدوده اشکورات انجام شد، در پارسل ۴۱۹ سری چهار حوزه ۲۸ پلی‌رود با میانگین ارتفاع ۱۴۵۰ متر از سطح دریا (مختصات UTM مرکز پارسل: X= 418000 و Y= 4090600)، تعداد قابل توجهی درختان شاخه‌زاد راش مشاهده شد که در جست‌گروه‌هایی با تعداد زیاد، حتی تا ۱۵ پایه قطور و قابل اندازه‌گیری، حضور داشتند (شکل ۱).

شکل ۱- یک جست‌گروه راش با ۱۵ جست قطور و قابل اندازه‌گیری در جنگل‌های منطقه شلیشه

(عکس: رضا اخوان، مردادماه ۱۳۹۹)

پارسل ۴۱۹ طبق اطلاعات کتابچه طرح جنگل‌داری، جزء پارسل‌های شاهد بوده و تاکنون در آن قطع و بهره‌برداری رسمی انجام نشده و بسیار پرشیب است، اما از آنجایی‌که حضور دام سنگین و سبک (گاو و گوسفند) در منطقه بسیار زیاد بوده و دامداری شغل اصلی بومیان منطقه است، قطع و سرشاخه‌زنی در این جنگل برای تعلیف دام بسیار شدید بوده که آثار آن در عرصه موردنظر کاملاً مشهود است.

همین امر سبب جست‌دهی درختان راش شده و سیمای عمومی راشستان منطقه را به‌حالت شاخه‌زاد تبدیل کرده است (شکل ۲).

شکل ۲- سیمای عمومی راشستان منطقه شلیشه (عکس: رضا اخوان، مردادماه ۱۳۹۹) 

عامل دیگری که احتمالاً می‌تواند دلیل شاخه‌زاد شدن توده‌های راش منطقه در سطح وسیع باشد، وقوع آتش‌سوزی گسترده در منطقه است که طبق اظهارات مردم محلی حدود ۸۰ سال پیش اتفاق افتاده و سبب شده که عرصه‌های وسیعی از پارسل مذکور به فرم شاخه‌زاد تبدیل شوند (شکل ۳).

شکل ۳- پایه‌های شاخه‌زاد راش در پارسل ۴۱۹ (عکس: رضا اخوان، مردادماه ۱۳۹۹)

در هر حال، شاخه‌زاد شدن راش آن هم در سطحی وسیع و با تعداد بیش از ۱۰ پایه قطور در هر جست‌گروه، پدیده‌ای نادر است که در راشستان‌های این ناحیه از اشکورات مشاهده می‌شود که ارزش مطالعه و بررسی بیشتر را دارد (شکل ۴).

شکل ۴- دو جست‌گروه راش در منطقه شلیشه