گزارش مشروح گفتگوی دبیرخانه شورای راهبردی با آقای دکتر پور هاشمی (رئیس محترم بخش تحقیقات جنگل موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و مسئول کارگروه راهبردی احیا و توسعه جنگل به شرح ذیل ارائه می‌گردد
– با توجه به اهمیت موضوعات مختلف جنگل و لزوم سیاستگذاری و تصمیم‌سازی در این خصوص، لطفاً اهمیت و ضرورت شکل‌گیری کارگروههای مختلف راهبردی بخش تحقیقات جنگل را بفرمائید. همچنین، لطفاً برنامه‌های کارگروه “احیا و توسعه جنگل” را تشریح فرمایید.
آقای دکتر پورهاشمی (رئیس محترم بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور و رئیس کارگروه احیا و توسعه جنگل)
بخش تحقیقات جنگل در حال حاضر سه کارگروه راهبردی شامل “احیا و توسعه جنگل”، “مدیریت جنگلهای هیرکانی” و “مدیریت پارکهای جنگلی” دارد. با توجه به اینکه کارگروه “احیا و توسعه جنگل” قدمت بیشتری دارد، بهتر است ابتدا از این کارگروه شروع کنیم. هدف این کارگروه که از بهار سال جاری (۱۳۹۸) فعالیتهای آن آغاز شد، تدوین برنامه راهبردی ملی احیا و توسعه جنگلهای کشور است. این کارگروه تاکنون ۵ جلسه کارشناسی برگزار کرده است. حسب ضرورت، دو جلسه این کارگروه (جلسه اول و آخر) به‌طور مشترک با اعضاء محترم شورای مشورتی تدوین راهبردها برای مدیریت محیط‌های طبیعی کشور برگزار شد و سه جلسه دیگر خاص اعضاء کارگروه بود.
در انتخاب اعضاء کارگروه سعی شد ترکیبی از افراد باتجربه و اعضاء هیئت علمی جدید بخش تحقیقات جنگل مؤسسه و مراکز تحقیقاتی استانی برگزیده شوند. در اولین جلسه این کارگروه، آقای دکتر جلیلی، رئیس محترم مؤسسه، به ضرورت تشکیل این کارگروه اشاره کرده و چارچوبی را برای این کارگروه تعیین کردند و مقرر شد که کارگروه در این چارچوب فعالیت کند. برای اینکه بتوان به جمع‌بندی مطلوبی رسید، مقرر شد وظایف کارگروه بر حسب توان و تجربه اعضاء کارگروه، تفکیک شود. بدین شکل، در جلسه دوم کارگروه، شرح وظایف اعضا تعیین شد. وظایفی که بر عهده اعضاء کارگروه بود، در دو بخش کلی و چند زیربخش به‌شرح زیر طبقه‌بندی شد:
بخش اول) بررسی اسناد
در این بخش، سه زیربخش به‌صورت زیر تعریف شد:
۱) بررسی اسناد بینالمللی یا به‌عبارت دیگر اسناد بالادستی که در ارتباط با احیا و توسعه جنگل وجود دارد ازقبیل اسناد سازمان ملل و به‌ویژه اسناد سازمان جهانی خواروبار و کشاورزی (FAO). مسئولیت این بخش به آقای دکتر محسن مصطفی از اعضا هیئت علمی جدید مرکز تحقیقات مازندران واگذار شد. اسناد زیادی در این بخش بررسی و جمع‌بندی شده است. با توجه به حجم زیاد اسناد موجود مرتبط با موضوع، این بخش یکی از مهمترین بخشهای کارگروه است.
۲) بررسی اسناد بالادستی ملی. نحوه کار مشابه بخش پیشین است، با این تفاوت که در این بخش تمرکز کار بر روی اسناد بالادستی ملی (داخلی) است که ازجمله مهمترین آنها میتوان به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران و برنامه‌های توسعه‌ای کشور اشاره کرد. مسئولیت این بخش به عهده آقای دکتر جلال هناره از اعضای هیئت علمی جدید مرکز تحقیقات آذربایجان غربی است.
هدف از بررسی اسناد بینالمللی و ملی این است که برنامه راهبردی‌ا‌ی که تدوین خواهد شد، تضاد و منافاتی با این اسناد نداشته باشد.
۳) بررسی اسناد سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور. در این بخش که مسئولیت آن به آقای دکتر مازیار حیدری از اعضا هیئت علمی جدید مرکز تحقیقات کردستان واگذار شده است، مقرر شد اسناد و برنامه‌های سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور به‌عنوان سازمان متولی عرصه‌های منابع طبیعی کشور بررسی و ارزیابی شود. آسیب‌شناسی برنامه‌های مختلف احیا و توسعه که تاکنون توسط سازمان مذکور انجام شده، در دستور کار این بخش قرار دارد.
۴) بررسی پیشینه پژوهشی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور. این بخش اختصاص به بررسی و ارزیابی کلیه طرحها و پروژههایی دارد که از بدو تأسیس بخش تحقیقات جنگل در مورد احیا و توسعه جنگلهای کشور انجام شده است. در این خصوص لازم است فعالیتهای این بخش تحقیقاتی در حدود ۵ دهه فعالیت خود در موضوع جنگلکاری جمع‌بندی شود.
بخش دوم) ارزیابی برنامه ها و سیاستهای احیا و توسعه کشورهای مختلف
اهم فعالیتهای این بخش بر ارزیابی سیاستها و محرکهای توسعه جنگلکاری در کشورهای مختلف به‌ویژه کشورهای پیشگام در موضوع جنگلکاری، کشورهای همجوار ایران و کشورهای مشابه از نظر اقلیمی با ایران تمرکز دارد. به‌عبارت دیگر، در این بخش تلاش بر این است الگوهای کشورهای موفق در زمینه احیا و توسعه جنگل بررسی شده و مشخص شود آنها چه مسیری را درپیش گرفته‌اند که الان جزو کشورهای پیشگام در جنگلکاری هستند. برنامه‌ها و تجارب کشورهای همسایه و همجوار و یا کشورهایی که نواحی رویشی نظیر ایران دارند (به‌عنوان مثال کشورهایی که جنگلهایی مشابه جنگلهای زاگرس دارند) نیز جایگاه ویژهای در این بخش دارد.
برای آغاز فعالیتهای این بخش، ابتدا براساس آمارهای بینالمللی موجود، فهرست کشورهای پیشگام در جنگلکاری استخراج شد. سپس فهرستی از کشورهای همسایه و کشورهایی با شرایط اقلیمی مشابه نیز تهیه شد. درمجموع، ۵۲ کشور انتخاب شد و ارزیابی برنامه‌های جنگلکاری آنها در دستور کار قرار گرفت. عمده اطلاعات این بخش از گزارشهای بینالمللی، سایت اینترنتی سازمان متولی جنگل در کشور مربوطه و سایر اسناد موجود همانند مقالات منتشرشده استخراج خواهد شد.
در جلسه سوم کارگروه، گزارشهای اعضا کارگروه به‌تفکیک ارائه شد. در جلسه چهارم، پس از جمع‌بندی مطالب جلسات پیشین، چارچوب کلی برنامه راهبردی احیا و توسعه جنگل مشخص شد. در همین جلسه مطرح شد که باید برنامه تدوین شده مطابق با اصول برنامه‌نویسی راهبردی باشد. بنابراین، مقرر شد نحوه برنامه‌نویسی راهبردی نیز در دستور کار کارگروه قرار گیرد و مسئولیت این مهم به آقای دکتر ابوالفضل جعفری دبیر کارگروه واگذار شد.
پس از طی مراحل فوق، بنا به پیشنهاد اعضاء کارگروه مقرر شد جلسه پنجم به‌صورت مشترک با اعضاء گروه مشورتی تدوین راهبردها برای مدیریت محیط‌های طبیعی برگزار شود. در این جلسه، تمام گزارشات به‌صورت مختصر توسط اعضاء کارگروه ارائه شد و نظرات اعضای مشورتی دریافت شد. این جلسه بسیار کمک کرد که نواقص مشخص شوند. درحال حاضر اعضاء کارگروه بر تکمیل برنامه تمرکز دارند که انشااله گزارش آن در جلسه ششم در سال ۱۳۹۹ ارائه خواهد شد.
– چرا مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به فکر تشکیل این کارگروه افتاد؟
دکتر پورهاشمی: دلیل این موضوع برمی‌گردد به پیشینهای که در احیا و توسعه جنگل (چه در بخش تحقیقات و چه در بخش اجرا) وجود داشته، اما برنامه راهبردی مدون و جامعی برای این موضوع تدوین نشده است. سازمان جنگلها از بدو تاسیس تاکنون برنامه‌های مختلفی را در زمینه احیا و توسعه جنگل اجرا کرده که ازجمله آنها میتوان به جنگل‌کاری‌های سنواتی، طرح طوبی و طرح حرم تا حرم اشاره کرد. هریک از این برنامه‌ها در دوره‌ای خاص اجرا شد، اما خیلی از آنها به دلایل مختلف مسکوت ماند و الان هم طرح‌های جدیدی در حال اجرا است. این نشان می‌دهد که یک تشتت کاری درمورد احیا و توسعه جنگلهای ایران وجود دارد. به‌عبارت دیگر، برنامه توسعه‌ای مدون و جامعی برای جنگلهای کشور وجود ندارد. به‌طور قطع تلاش‌هایی در این زمینه صورت گرفته، اما سیر مشخصی نداشته است. بنابراین، هر زمان دیدگاه جدیدی مطرح شده، اوج گرفته، اما درنهایت افول پیدا کرده است. علی‌القاعده در یک چارچوب منطقی این روند قابل پذیرش نیست. برنامه اصلی باید یکسان باشد و باید در قالب سیاست و تفکر کلی حرکت کرد. اگرچه ممکن است گاهی اوقات سرعت حرکت تند یا کند شود. مؤسسه معتقد است برنامه احیا و توسعه جنگلهای کشور باید با پیشینه و استدلالات منطقی طراحی شده و سرلوحه سیاستگذاری ملی برای احیا و توسعه جنگلهای کشور شود. بهترین فضا برای دستیابی به این مهم، بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور است. این بخش تحقیقاتی پیشینه درخشانی درمورد پروژه‌های مرتبط با احیا و توسعه جنگل دارد که ازجمله نمونه‌های موفق آن میتوان به طرح‌های سازگاری سوزنی‌برگان و گونه‌های پیش‌آهنگ اشاره کرد. این طرحها چند دهه ادامه داشت و پس از آن طرح‌های جدیدی مانند تکنیک‌های مختلف کاشت گونه‌های جنگلی نیز انجام شد. درنتیجه، اطلاعات زیادی در این زمینه‌ها وجود دارد. بنابراین، ما بهترین فضا و مکان را داشتیم که بتوانیم با دستیابی به خرد جمعی، یک برنامه راهبردی ملی تدوین کنیم و این برنامه در دستور کار دستگاه‌های اجرایی مرتبط مانند سازمان جنگلها، سازمان حفاظت محیط زیست، شهرداری‌ها، سازمان پارک‌ها و فضای سبز قرار گیرد.
– چه نهادها و دستگاه‌هایی در این کارگروه حضور دارند؟ آیا نظرات بخش اجرا و آموزش هم دیده می‌شود؟
در این مرحله مقرر شده است ابتدا یک جمع‌بندی درون‌سازمانی حاصل شود. سپس در ادامه، کارشناسان جدیدی از بخشهای اجرا و آموزش هم به‌ترکیب اعضاء کارگروه افزوده شده و پس از بحث و تبادل نظر، برنامه راهبردی نهایی تدوین خواهد شد. بنابراین، برنامه راهبردی نهایی برآیندی از نظرات کارشناسی بخشهای اجرا، آموزش و پژوهش خواهد بود.
