یکی از برنامه‌های مؤسسه برای بهره‌مندی از توان علمی و تجربیات ارزشمند صاحبنظران و پیشکسوتان بخش‌های مختلف منابع طبیعی ایران، برگزاری نشست‌های نخبگانی است که در صورت شرکت و همراهی همه اندیشمندان این حوزه، می‌تواند نقش شایان توجهی در چرایی و چگونگی نقشه راه تحقیق، آموزش و اجرا برای منابع طبیعی داشته باشد. دومین نشست نخبگانی با موضوع طرح تنفس جنگل‌های هیرکانی در روز چهارشنبه مورخ 1400/07/27 به صورت حضوری و وبیناری در مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور برگزار شد.
این طرح با هدف توقف بهره‌برداری از این جنگلها با تصویب مجلس شورای اسلامی از سال 1396 در دستور کار وزارت جهاد کشاورزی و سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری وقت قرار گرفت. نظر به وجود سابقه و تجربه طولانی اجرای طرح‌های جنگل‌داری در حوزه هیرکانی، مقرر شد در کوتاه‌ترین بازه زمانی طرح جایگزین تهیه شود تا روند مدیریت جنگل‌های هیرکانی دچار خلا نشود. بنا به‌دلایل مختلف، فرایند تهیه طرح جایگزین که توسط دستگاه متولی (سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور) در قالب سه فاز مقدماتی، نیمه‌تفصیلی و تفصیلی تعریف شده است، تا به امروز که بیش از 5 سال از اجرای طرح تنفس جنگل می‌گذرد، محقق نشده است. این وقفه باعث شده است که جنگل‌های هیرکانی طی سالیان اخیر با شدیدترین آسیب‌های بوم‌شناسی مواجه شده و ادامه روند کند برنامه‌ریزی کنونی تبعات جبران‌ناپذیری را برای این جنگل‌های ارزشمند به‌همراه خواهد داشت که به‌شدت بر منابع ملی این سرزمین و منافع حاصل از آن اثرگذار است.
نخبگان و صاحبنظران جنگل کشور سعی کرده‌اند بنا بر رسالت سازمانی و اخلاقی خویش، در همین بازه زمانی به آسیب‌شناسی طرح تنفس جنگل‌های هیرکانی بپردازند. در این راستا، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به‌عنوان عالی‌ترین مرکز پژوهشی کشور در عرصه‌های طبیعی و بازوی مشورتی و فکری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، با برگزاری جلسه هم‌اندیشی نخبگان حوزه جنگل از بخش‌های سه‌گانه اجرا (سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور)، آموزش (دانشگاه‌های مرتبط) و پژوهش (مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور) در روز چهارشنبه مورخ 1400/07/27 به ارزیابی و آسیب‌شناسی طرح تنفس جنگل‌های هیرکانی پرداخت. در این جلسه، آقای دکتر علیزاده، رئیس محترم مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، به موارد زیر اشاره نمودند:
– تمایل و عزم مؤسسه به همفکری، هم‌اندیشی و همکاری با صاحبنظران و بخش‌های آموزش و اجرا درمورد موضوعات مهم عرصه‌های طبیعی کشور به‌ویژه مسائل مرتبط با جنگل
– تاکید به برگزاری جلسات مستمر درخصوص چالش‌های کنونی جنگل به‌طور عام و تنفس جنگل‌های هیرکانی به‌طور خاص
– نقش و اهمیت اجرای طرح‌های کاربردی و اثربخش در کنار طرح‌های بنیادین در مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
– لزوم توجه جدی به موضوع مدیریت سازگار/تطبیقی در عرصه‌های طبیعی به‌دلیل پویا بودن آنها
– اهمیت نقش نظارتی مؤسسه بر فعالیت‌های بخش اجرا با هدف آسیب‌شناسی و همکاری و همفکری در رفع موانع موجود
– تاکید به اهمیت تحقیقات به‌عنوان رکن جدانشدنی بخش اجرا
در ادامه، اعضای حاضر در جلسه به طرح دیدگاه‌های خود درمورد طرح تنفس جنگل‌های هیرکانی پرداختند که اهم آنها توسط آقای دکتر ثاقب‌طالبی، سرپرست محترم معاونت پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های مؤسسه، به‌شرح زیر جمع‌بندی شد:
– مشاهدات عینی، فنی و علمی حاکی از آن است که اجرای طرح تنفس نه‌تنها موجب افزایش کیفیت و سلامت جنگل‌های هیرکانی نشده، بلکه بشدت از توان حفاظتی، مدیریتی و نظارتی سازمان متولی کاسته است. نتیجه این روند، بروز آشفتگی‌هایی ازقبیل تخریب‌های روزافزون، کاهش سلامت توده‌ّ‌های جنگلی، تخریب شبکه ارزشمند راه‌های جنگلی، کم‌رنگ شدن امور حفاظتی جنگل و پیرو آن افزایش قاچاق چوب است.
– تطویل روند اجرایی طرح جایگزین و بلاتکلیفی مدیریت جنگل‌های هیرکانی عارضه جبران‌ناپذیری است و به هر نحو ممکن، طرح جایگزین باید وارد فاز اجرایی شود. پیشنهاد نخبگان علمی در سال‌های اولیه اجرای طرح تنفس این بود که بهتر است طرح جایگزین ابتدا در چند حوضه آبخیز محدود هیرکانی اجرا شده و درصورت حصول موفقیت، به کل جنگل‌های هیرکانی تسری یابد. حال که این مهم انجام نشده، اجرای طرح جایگزین باید با اولویت اضطراری در دستور کار دستگاه متولی قرار گیرد.
– بدیهی است که هرگونه اعمال مدیریت در جنگل‌های هیرکانی باتوجه به گستردگی عرصه و تنوع بوم‌سازگان‌ها نیازمند منابع مالی ویژه است. در این خصوص لازم است اهمیت موضوع در هیئت محترم دولت طرح و به‌صورت ویژه، منابع اعتباری خاص و فوری در اختیار دستگاه متولی قرار گیرد. بدیهی است که اعتبارات محدود کنونی به‌هیچ‌وجه برای برون‌رفت از شرایط کنونی کافی نیست.
– لازمه مدیریت هر عرصه جنگلی توجه ویژه به دو اصل حفاظت و نظارت است. با کم‌رنگ شدن دو موضوع مورد اشاره پس از اجرای طرح تنفس، به‌نوعی مدیریت جنگل‌های هیرکانی نیز دچار اختلال شده است. کاهش نیروی کار فنی و عدم جذب مکفی نیروهای متخصص جنگل متناسب با اهمیت جنگل‌های هیرکانی، در کنار کمبود منابع اعتباری باعث افت شدید کیفیت این جنگلها شده است که لازم است به‌جد مورد توجه قرار گیرد.
– تعدد منابع تصمیم‌گیر درمورد عرصه‌های طبیعی به‌طور عام و جنگل‌های هیرکانی به‌طور خاص مانع از اجرای بهینه طرح‌های مدیریتی در دستگاه متولی شده است. به‌نظر می‌رسد بسیاری از تصمیم‌سازی‌ها در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور متأثر از برنامه‌ها و نقطه‌نظرات سایر دستگاه و نهادهای کشور است که به‌نوعی نقش منابع طبیعی را در سیاستگذاری‌های ملی بسیار کم‌رنگ کرده است. در این خصوص، لازم است کلیه سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با منابع طبیعی تحت راهبری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور قرار گرفته و سیاست‌گذاری‌ها و تصمیمات این سازمان به‌عنوان فصل‌الخطاب برای سایر دستگاه‌های مرتبط با منابع طبیعی قرار گیرد.
همچنین با توجه به مباحث مطرح‌شده و آرای صاحبنظران این نشست، پیش‌نویس نامه‌ای در مؤسسه تهیه شد تا از سوی معاون محترم تحقیقات سازمان و رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی برای وزیر محترم جهاد کشاورزی ارسال شود.
اعضای حاضر در جلسه:
دکتر علی علیزاده علی‌آبادی (رئیس مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور)
دکتر خسرو ثاقب‌طالبی (سرپرست معاونت پژوهش، فناوری و انتقال یافته‌های مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور)
دکتر مهدی پورهاشمی (رئیس بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور)
دکتر محمد متینی‌زاده (مشاور و رئیس حوزه ریاست مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور)
دکتر محمد امینی (عضو هیئت علمی بازنشسته مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی مازندران)
دکتر وحید اعتماد (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران)
دکتر سیدعطااله حسینی (عضو هیئت علمی دانشگاه تهران)
دکتر مجید لطفعلیان (عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری)
دکتر اصغر فلاح (عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری)
دکتر نقی شعبانیان (معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور)
دکتر رامین رحمانی (عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان)
دکتر شعبان شتایی (عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان)
دکتر یوسف‌پور (مسئول کمیته فنی معاونت امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور)
دکتر کیومرث سفیدی (عضو هیئت علمی دانشگاه محقق اردبیلی)
