رضا اخوان
عضو هیئت علمی، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
فاز اول پروژه ملی “پایش موجودی سرپا و رویش حجمی جنگل‌های هیرکانی” با پیاده کردن ۱۱۹۵ قطعه‌نمونه ثابت (دائمی) دایره‌ای‌شکل 0/1 هکتاری در 42 حوضه آبخیز انتخاب‌شده در جنگل‌های هیرکانی شمال کشور به روش نمونه‌برداری دو مرحله‌ای (Two- stage sampling) در مهرماه 1402 با اندازهگیری 33517 اصله درخت به پایان رسید (شکل 1).
شکل 1- حوضه‌های آبخیز مورد مطالعه در پروژه ملی پایش موجودی سرپا و رویش حجمی جنگل‌های هیرکانی به‌تفکیک ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری چهارگانه شمال کشور
در هر قطعه‌نمونه، مشخصات كلي مانند شيب، جهت، ارتفاع از سطح دريا، مختصات مکانی مركز، درصد تاج‌پوشش، فرم زمين و تعداد اشكوب ثبت شد. همچنین، برای درختان، متغیرهای قطر برابرسینه با حد شمارش 7.5 سانتی‌متر، گونه، كيفيت تنه، فاصله و آزيموت نسبت به مركز قطعه نمونه، ارتفاع نزديك‌ترين درخت به مركز قطعه‌نمونه و نیز قطورترين درخت در داخل قطعه‌نمونه و تعداد زادآوری در ریزقطعه نمونه‌هایی به شعاع یک متر اندازهگیری و ثبت شد. سپس، براساس جداول حجم ارائه شده برای گونه‌های درختی جنگل‌های هیرکانی (تهیه شده توسط سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور)، موجودی حجمی سرپای جنگل محاسبه شد.
براساس نتایج، میانگین کل موجودی سرپای جنگل‌های هیرکانی، 360/3 مترمکعب در هکتار با تراکم ۳۳۸ پایه در هکتار بود (جدول 1).
جدول 1- میانگین موجودی جنگل‌های هیرکانی ایران
| متغیر | رویه‌زمینی (مترمربع/ هکتار) | حجم سرپا (مترمکعب/ هکتار) | تراکم (تعداد در هکتار) |
| میانگین 1195 قطعه‌نمونه | 28/8 | 360/3 | 338 |
شایان ذکر است که قطعه‌نمونه‌های دائمی در هر چهار اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری سه استان شمالی کشور (گیلان، مازندران و گلستان) و در هر سه دامنه ارتفاعی پایین‌بند، میان‌بند و بالابند این جنگلها و همچنین در جنگل‌های مدیریت‌شده و بدون طرح، آمیخته، خالص، مخروبه، تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط‌زیست و غیره پراکنش مناسب و تکرار کافی داشت و با توجه به اینکه براساس یک روش آماری مشخص، یعنی روش نمونه‌برداری دومرحله‌ای، طراحی و اجرا شده‌اند، نتایج آن قابلیت تعمیم به سطح را دارد.
همچنین، براساس نتایج به‌دست‌آمده، هم از نظر درصد فراوانی و هم از نظر درصد حجمی، به‌ترتیب دو گونه راش و ممرز دارای رتبه اول و دوم در کل جنگل‌های هیرکانی هستند؛ به‌طوری‌که این دو گونه، حدود 56 درصد فراوانی و حدود 71 درصد حجم این جنگلها را تشکیل می‌دهند (شکل‌های 2 و 3).
شکل 2- درصد فراوانی گونه‌های درختی در کل جنگل‌های هیرکانی ایران
شکل 3- درصد حجمی گونه‌های درختی در کل جنگل‌های هیرکانی ایران
با اندازهگیری دوباره در قطعه‌نمونه‌های دائمی در دوره‌های آماربرداری بعدی (10ساله)، محاسبه رویش حجمی جنگل‌های هیرکانی به روش مستقیم و مدل‌سازی رشد و محصول و همچنین مرگ و میر امکان‌پذیر خواهد بود.
