بازدیدها: 37
الهام نوری، کارشناس محقق بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
رویشگاه ارسباران با مساحت 174838 هکتار در استان آذربایجان شرقی و شمال غربی استان اردبیل، در حوزه آبخیز رودخانه ارس واقع شده و بهدلیل ویژگی‌های اکولوژیک از اهمیت بسیار زیادی در سطح ملی و منطقه‌ای برخوردار است. این رویشگاه ارزشمند توسط سازمان ملل به‌عنوان یکی از ذخایر ژنتیکی جهان انتخاب و از سال 1351 تحت برنامه تحقیقات انسان و کره مسکون قرار دارد. جنگل‌های ارسباران جنگل‌های کوهستانی پهن‌برگ مخلوط هستند که حدفاصل بین جنگل‌های نم‌پسند خزری و نیمه‌خشکی‌پسند مناطق استپی و جنگل‌های زاگرس به‌حساب می‌آیند و ازنظر ترکیب گیاهی بیشتر به جنگل‌های هیرکانی شباهت دارند. باوجود سطح محدود، 1072 گونه گیاهی و 97 گونه چوبی در این ناحیه شناسایی شده‌است. پر، هفت‌کول، آردوج و زغال اخته در ایران منحصر به این رویشگاه بوده و بومی و معرف آن هستند.
خاک، یک منبع طبیعی ارزشمند و تجدیدناپذیر است که تشکیل آن هزاران سال طول می‌کشد. ویژگی‌های خاک، نقش حیاتی در پایداری اکوسیستم‌ها دارد و حدود 80% خدمات اکوسیستم به عملکرد آن وابسته است. به‌منظور نگهداری و حفاظت از خاک در درازمدت با هدف توسعه پایدار، لازم است که تغییرات ویژگی‌های آن پایش شود. درواقع، هدف پایش این است که با شناخت و ارزیابی روند تغییرات، نحوه مدیریت برای رسیدن به اهداف مورد نظر مشخص شود. بهدلیل اهمیت این موضوع، در راستای اجرای طرح پایش ویژگی‌های خاک نواحی مختلف رویشی ایران در بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، در قطعه پایش مستقر در رویشگاه ارسباران، از خاک زیر تاج درختان سفیدمازو (Quercus petraea) و ممرز (Carpinus betulus)و همچنین نقاط بدون پوشش گیاهی نمونه‌برداری و ویژگی‌های فیزیکی، شیمیایی و زیستی آنها بررسی شد (شکل 1). نتایج نشان داد که در زیر تاج، شرایط بهینه و مطلوب‌تری نسبت به مناطق فاقد پوشش وجود دارد. گردش مواد غذایی، تجزیه مواد آلی، مواد دفعی و سمیت‌زدایی و حفظ ساختار خاک ازجمله عملکردهای مفید جوامع میکروبی خاک هستند. مناسب بودن شرایط محیطی ازجمله دما، رطوبت و سوبستراهای مناسب برای رشد و فعالیت جوامع میکروبی در زیر تاج میتواند دلیل پتانسیل بیشتر نیتریفیکاسیون باشد. نتایج این پژوهش، نشان‌دهنده اهمیت وجود درختان و تاج‌پوشش آنها بر بهبود کیفیت خاک است و تکرار برداشت‌ها در سال‌های آینده، میتواند روند تغییرات ویژگی‌های خاک را نمایان سازد. این امر در مناطق خشک و نیمه‌خشک که از نظر شرایط محیطی اکوسیستم‌های شکننده‌ای دارند، اهمیت بیشتری دارد.
شکل 1- نمونه‌برداری از خاک جنگل‌های سفیدمازو- ممرزستان در ارسباران (عکس: الهام نوری، ۱401)
