مجید حسنی
کارشناس بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
تا چند دهه قبل، خشکه‌دار به‌عنوان عاملی منفی در بوم‌سازگان جنگل درنظر گرفته می‌شد که معیاری برای نشان دادن مدیریت اشتباه، قصور، اهمال، کم‌کاری، اتلاف و هدررفت سرمایه‌ها در شیوه مدیریتی جنگل بوده است. خشکه‌دار در گذشته به‌عنوان زیستگاه و منبعی برای آفاتی که بیشتر از نوع حشرات بودند و توده‌های مجاور را نیز تهدید می‌کنند، درنظر گرفته می‌شد. حضور خشکه‌دارها به‌عنوان تهدیدی برای گسترش بلایای غیربیولوژیکی ازجمله آتش‌سوزی نیز محسوب می‌شد. در یک توده مدیریت‌شده، خشکه‌دار به‌عنوان مانعی برای فعالیت‌های جنگل‌داری و احیای جنگل درنظر گرفته می‌شد. به‌همین دلیل، برداشت‌های بهداشتی متداول بوده و این اقدام نه تنها در جنگل‌های مدیریت‌شده، بلکه در جنگل‌های حفاظتی هم مرسوم بوده است.
در اروپا رعایت اصل استانداردهای بهداشتی جنگل درخصوص فعالیت متداول جنگلشناسی، منجر به حذف سیستماتیک درختان مرده، در حال مرگ و بیمار، برای بیشتر از 200 سال بود. این بهره‌کشی و برداشت بی‌رویه خشکه‌دارها باعث کاهش اساسی و قابل توجه تعداد خشکه‌دارها در جنگلها شد. طی چند دهه گذشته، نظریه‌ها درباره خشکه‌دارها در اکوسیستم‌های جنگلی به‌تدریج تغییر پیدا کرد و این تغییر، در نتیجه یافته‌های علمی به‌دست‌آمده از تحقیقات درباره خشکه‌دارها در جنگل بود. در نیمه اول قرن بیستم، محققان بسیاری، خشکه‌دار را به‌عنوان زیستگاه مهمی برای تنوع فون جنگل معرفی کردند. در اوایل دهه 70 میلادی، محققان و مدیران جنگل، به اهمیت خشکه‌دارها در اکولوژی جنگل پی بردند و به‌دنبال آن، تحقیقات پی‌درپی در این زمینه، باعث گسترش دانش اکولوژیست‌ها، درباره نقش خشکه‌دار در اکوسیستم جنگل شد.
در حال حاضر، خشکه‌دارها نه‌تنها مورد توجه و علاقه اکولوژیست‌ها هستند، بلکه مورد علاقه زیست‌شناسان و جنگل‌داران نیز قرار گرفته‌اند. در حال حاضر، به‌صورت روزافزون، اهمیت خشکه‌دارها در حال افزایش است و آنها را به‌عنوان جزیی لازم برای فعالیت‌های بوم‌سازگان‌های جنگلی تبدیل کرده است، به‌طوری‌که جزیی همیشگی برای مدیریت جنگل به حساب می‌آیند. دلیل این مدعا این است که در منطقه اروپا، هم‌اکنون خشکه‌دار به‌عنوان یکی از شاخصههای مهم مدیریت پایدار جنگلها درنظر گرفته می‌شود. همچنین خشکه‌دارها یکی از 15 شاخصه غنای گونه‌ای می‌باشند که توسط آژانس محیط زیستی اروپا (European Environmental Agency) پیشنهاد داده شده‌اند. طی برنامه‌های آماربرداری و تجزیه و تحلیل‌های انجام‌شده در آمریکا، خشکه‌دار به‌عنوان تنوع ساختار جنگل، منابع کربن و ته‌نشست سوخت‌های فسیلی نیز معرفی شده است.
در ویدئوی کوتاه زیر، اهمیت خشکه‌دارها در اکوسیستم‌های جنگلی، توسط آقای مهندس مجید حسنی، کارشناس بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، تشریح شده است.
