- محمد جعفری، استاد خاکشناسی مراتع دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران و جزو یک درصد دانشمندان برتر جهان اسلام، در گفتگوی ویژه با روابط عمومی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، ضمن بیان دیدگاه خود درخصوص نقش و جایگاه تحقیقات، به ویژه در عرصه منابع طبیعی کشور گفت: نتایج ارزنده پژوهشی “مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور“ به عنوان یک دانش بنیادی مهم و اساسی، خوراک اولیه بسیاری از تحقیقات عرصه منابع طبیعی را در ایران فراهم آورده است.
استاد خاکشناسی مراتع دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران با اشاره به نقش و جایگاه تحقیقات در کشور، به ویژه در عرصه منابع طبیعی گفت: تحقیقات، بستر رشد و توسعه هر کشور است. همه کشورها بهای زیادی برای تحقیقات قائل هستند. مثلاً در استرالیا سازمان (Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization) نقش بسیار مهمی در امر پژوهش داشته و وظیفه تحقیقات در همه زمینه‌ها در این کشور را برعهده دارد.
جعفری ادامه داد: در دنیای امروز، تحقیقات، با وظیفه حل مشکلات، جلوگیری از بروز مشکلات و پیشبینی و هشدار مشکلات احتمالی، نقش بی‌نظیری بر عهده دارد. امروزه هیچ فنآوری و تکنولوژی بدون پشتوانه تحقیقاتی قابل عرضه در بازار نیست.
وی ضمن تأکید بر ارزش و اعتبار تحقیقات در دنیا افزود: در دنیای کنونی همگان، ارزش تحقیق و محقق را می‌دانند و این موضوع، نیازی به اثبات ندارد و کاملاً روشن است و از طرفی دیگر، از بودجه‌ای که برای تحقیقات در دنیا خرج می شود، می‌توان به ارزش و جایگاه تحقیقات پی‌برد. در واقع باید مشکلات در هر کشوری، توسط مراکز تحقیقاتی حل شوند. کوچک سازی تحقیقات کاری غیرعقلانی است و چنانچه به هر دلیلی مجبور به کوچک سازی باشیم باید ابتدا، دستگاه‌های اجرایی را مدنظر قرار دهیم. هرجا بر اساس تحقیقات کاری انجام شده، خروجی بهتری داشته است. به عنوان مثال، “سد امیرکبیر” در استان البرز همچنین؛ “طرح‌های مرتعداری نمونه” از نمونه‌های بارز آن هستند. هرگاه کاری بدون پشتوانه تحقیقات در کشور انجام شود؛ منابع، ثروت عمومی و زمان، به هدر خواهد رفت و اگر بودجه در حوزه تحقیقات خرج شود، منافع دراز مدت آن برای کشور بیشتر و بهتر دیده می‌شود.
جعفری در ادامه، به جایگاه تحقیقات در عرصه منابع طبیعی اشاره کرد و افزود: در این میان، تحقیقات عرصه منابع طبیعی با توجه به دو موضوع مشکلات محیط زیستی کشور و بحث تغییر اقلیم، از اهمیت دوچندان برخوردار هستند. از سوی دیگر، تحقیقات عرصه منابع طبیعی عموماً بلند مدت بوده و به اصطلاح، دیربازده هستند و لذا نباید به دنبال جواب‌های سریع و کوتاه مدت از تحقیقات و به‌خصوص، تحقیقات منابع طبیعی باشیم. اصولاً در کشور، حوصله منتظر ماندن برای نتایج را نداریم. “منطقه معرّف” در منابع طبیعی، خود گویای ارزش و اهمیت تحقیقات این حوزه است. یعنی در یک منطقه کوچک، تحقیق کرده و نتایج را برای یک منطقه مشابه و بزرگتر اجرا می‌کنیم.
استاد خاکشناسی مراتع دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در زمینه تقویت پژوهش و پژوهشگر، به ویژه در عرصه منابع طبیعی کشور اظهار داشت: تحقیقات منابع طبیعی باید در اقالیم مختلف آب و هوایی و به عبارت دیگر در مرزهای اقلیمی اجرا شوند و مرزهای جغرافیایی و استانی ملاک کار نباشند. مانند نقشه تقسیمات آب و هوایی که “پابو” در ایران ترسیم کرد.
وی افزود: مراکز تحقیقاتی باید در اقالیم اصلی، دارای مرکز اصلی و چندین ایستگاه باشند. پول و سرمایه در این کشور کم نبوده و نیست. نباید به بهانه کمبود پول، بودجه تحقیقات در کشور کم شود چه رسد به اینکه ساختار تحقیقات منابع طبیعی در کشور را کوچک کرده و آن را دچار مشکل کنیم. تحقیقات منابع طبیعی باید دولتی باشد و نه خصوصی. صدور پروانه در نیوزلند بر عهده وزرات کار است و این یعنی اهمیت دادن به بحث منابع طبیعی.
جعفری ادامه داد: تقویت صندوق حمایت از پژوهشگران نیز یکی دیگر از راه‌های حمایت از تحقیق و محقق است. آموزش، تحقیق و اجرا، سه حلقه به هم پیوسته هستند از اینرو، باید بین مؤسسات تحقیقاتی (مانند مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور)، دانشگاه‌ها و دستگاه‌های اجرایی (مانند سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور)، به عنوان سه رکن اساسی، ارتباط قانونی و محکم برقرار شود لذا، انعقاد تفاهم‌نامه، قانونمند شدن و ملزم شدن به داشتن ارتباط میان این سه رکن، بسیار مهم و ارزشمند است. به نظرم، باید هر کدام از این بخش‌ها، در بخش دیگر دارای دفتر باشند و امور مربوطه را از طریق آن دفتر پیگیری کنند.
عضو هیئت علمی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران با اشاره به مشکلات پژوهش در عرصه منابع طبیعی کشور بیان داشت: برخی افراد ذی‌نفوذ، هرگاه اراده کردند برای بخش‌های مختلف کشور تصمیم گرفته یا تصمیمات را هدایت کرده‌اند. این درحالی است که از وظایف بخش مربوطه آگاهی ندارند و تبعات تصمیمات اشتباه خود را هم نمی‌دانند. یکی از پایه‌های نامناسب بنا گذاشته شده در کشور، مقاله ISI است. مقاله ISI اگر معضلی از کشور را حل کند خوب است وگرنه، آفت و بلای تحقیقات و دانشگاه در کشور خواهد بود.
وی ادامه داد: نباید مقاله ISI در ارتقاء محقق، وتو کننده باشد. به قول یکی از دوستان، مقالات ISI همانند آجرهای طلایی‌ای هستند که ساختمان‌های زیبای غرب را می‌سازند. در حالی‌که علم را ما تولید می‌کنیم اما برای انتشار و اشاعه علم، باید به دنیا پول هم پرداخت کنیم. مقالات داخلی و حتی ترویجی گاهی بسیار مهمتر هستند و در حل مشکلات ثمره بیشتری دارند اما ارزشی برای آن‌ها قائل نیستیم. مقالات ترویجی باعث می‌شوند مردم، تحقیقات و ثمره آنرا در زندگی خود درک کنند و جایگاه تحقیقات در زندگی خود را لمس کرده و برای تحقیقات ارزش بالایی قائل شوند. اگر ساختار و بدنه تحقیقات تضعیف شود در واقع، کشور ضعیف شده است و وضعیت کشور بدون تحقیقات، بسیار بدتر خواهد شد.
جعفری در بخش دیگری از سخنان خود گفت: 50 درصد افراد شاغل در منابع طبیعی در دستگاه‌های مختلف، فاقد مدرک منابع طبیعی هستند. در واقع دو بخش منابع طبیعی و محیط زیست، تنها بخش‌هایی در کشور هستند که رؤسای سازمان‌های آن‌ها اغلب فاقد مدرک مرتبط با تخصص منابع طبیعی و محیط زیست بوده‌اند و متأسفانه این مسأله، اثبات می‌کند که این بخش‌ها برای تصمیم‌گیران کشور، کم‌اهمیت هستند. باید کارها بر اساس علم و دانش (دانش بنیان) باشد و راهکار دانش بنیان شدن امور مختلف، “تحقیقات” است.
استاد خاکشناسی مراتع دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران ضمن تأکید بر نقش بی‌بدیل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در امر پژوهش عرصه منابع طبیعی، درخصوص راهکارهای رفع مشکلات پژوهش در این عرصه اظهار داشت: تشکیلات تحقیقات باید تقویت شوند و در کشور، دارای وزارت تحقیقات باشیم.
وی تأکید کرد: مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور علی رغم بضاعت کمِ مالی، خروجی‌های بسیار خوبی داشته است. منبع و رفرانس بسیاری از کارهای تحقیقاتی در دانشگاه‌ها از نتایج طرح‌های تحقیقاتی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور حاصل شده است. برخی از طرح‌ها مانند فلور ایران، طرح شناخت مناطق اکولوژیک و … نتایج بسیار خوبی داشته و یک منبع بی‌بدیل و ارزشمند، برای سایر تحقیقات در کشور محسوب می‌شوند. به عبارت دیگر، نتایج ارزنده پژوهشی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به عنوان یک دانش بنیادی مهم و اساسی، خوراک اولیه بسیاری از تحقیقات عرصه منابع طبیعی را در کشور فراهم کرده است. تجربه شخصی خود بنده اثبات می‌کند که هرگاه پایان‌نامه‌ای را با همکاران این مؤسسه داشتم، خروجی کار، بسیار بهتر بوده است و این، نظر صریح بنده است.
وی در ادامه افزود: نتایج طرح‌های این مؤسسه ازجمله “طرح پایش اکوسیستم‌های مرتعی” باید به گوش مسئولین برسد تا هم مشخص شود که این مؤسسه در زمینه سلامت مرتع در سطح کشور تحقیق کرده و هم اینکه نشان داده شود اوضاع مراتع کشور خوب نیست و این موضوع، می تواند هشداری برای مسئولین کشور باشد. ایستگاه‌های تحقیقاتی، یک پتانسیل مهم برای تحقیقات منابع طبیعی کشور محسوب می‌شوند. گرچه در ظاهر و در قانون و حتی برنامه افق چشم انداز به تحقیقات بها داده می‌شود اما در عمل، به دلیل دور زدن قوانین، تفسیر دلخواه از قانون و … به تحقیقات بهای کافی نمیدهند. در تحقیقات منابع طبیعی حضور در عرصه بسیار مهم است و یک پژوهشگر نباید به بهانه‌های مختلف، به عرصه مراجعه نکند. عدم ارتباط با عرصه، پژوهشگر را از آخرین پیامدها و اتفاقات، دور می‌سازد. لذا باید برای ارتقاء جایگاه منابع طبیعی و تحقیقات آن، فرهنگ منابع طبیعی در بین مردم و مسئولین نهادینه و مطالبه‌گری در زمینه منابع طبیعی در بین مردم پررنگ شود. ارتباط بیشتر با کمیسیون‌های تخصصی آب، کشاورزی و منابع طبیعی در مجلس نیز، راهکار مهم دیگری برای این موضوع است.
جهت دریافت اخبار در کانال ایتای مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور کلیک کنید.
