برپایه اسناد و مدارک موجود، تا دوره قاجار، هیچ تشکیلات و ساختار منسجم و سازمان‌یافته‌ای برای مدیریت منابع طبیعی تجدید شونده در ایران وجود نداشت. طبیعتاً، تا این زمان، هیچگونه مدیریتی در حوزه بهره‌برداری علمی و فنی از منابع طبیعی انجام نمی‌گرفت. نخستین بار و در تاریخ 29 اسفند 1284، سازمان اداری مشخصی در تشکیلات اداری کشور مطرح و به مجلس پیشنهاد شد. در این تشکیلات، اداره‌ای تحت عنوان “اداره شوسه و راه‌آهن و جنگلها” در وزارت فوائد عامه تشکیل شد. طی سال‌های 1299-1288 تعدادی از بازرگانان و شرکت‌های خارجی به شکل فزاینده‌ای شروع به بهره برداری از درختان شمشاد، گردو و بلوط جنگل‌های شمال نموده و مواد بدست آمده را با پرداخت عوارض ناچیز به گمرک از کشور خارج می‌کردند. از اینرو دولت با ملاحظه آمار گمرکی، متوجه اهمیت جنگلها و لزوم حفاظت و صیانت از آن شد. در سال 1296 به موجب تصویب نامه هیأت وزیران، “شعبه جنگلها” در تشکیلات وزارت فوائد عامه و تجارت و فلاحت دایر گردید. بدین ترتیب، هسته‌های اولیه تشکیلات منابع طبیعی در کشور شکل گرفت و در سال 1299 شمسی، “وزارت فلاحت و تجارت”، اداره‌ای هر چند ابتدایی در جنگل‌های شمال کشور تأسیس کرد. وظیفه این اداره، نقشه‌برداری از جنگلها، تفکیک جنگل‌های خصوصی از دولتی و تعیین جنگل‌های بکر و صنعتی از جنگل‌های مخروبه و بوته‌زار بود.
در سال 1317 در اداره امور کشاورزی، “دایره جنگل” در اداره کل فلاحت تأسیس و تصدی آن در سال 1318 به آقای مهندس کریم ساعی واگذار گردید. در اثر اقدامات مجدانه مرحوم مهندس ساعی، توجه اداره کل کشاورزی بیش از پیش به موضوع جنگلها معطوف و در پی آن در سال 1319 اداره جداگانه‌ای بنام “اداره جنگلبانی” به ریاست خود ایشان تشکیل شد. پس از تشکیل این اداره، آقای مهندس ساعی گزارش جامعی درباره لزوم تشکیل سازمان جنگلبانی تهیه نمود. در سال 1321 اداره جنگلبانی به “اداره کل جنگلها” تبدیل گردید.
با تصویب برنامه اول عمرانی کشور در سال 1327، هیئت وزیران، وزارت کشاورزی را موظف کرد به منظور حفظ و حراست جنگلها ، بنگاهی به نام “بنگاه جنگلها” تشکیل دهد و وزارت دارایی مکلف گردید تمام جنگل‌های دولتی و مراتع واقع در حوزه آن جنگل را به بنگاه جنگلها منتقل نماید. براساس این قانون، بنگاه جنگلها دارای شخصیت حقوقی مستقل بود و تحت نظر وزارت کشاورزی قرار گرفت. در سال‌های 1331 تا 1334 جنگل‌های شمال کشور به دلیل تخریب و قطع درختان جنگلی به شدت دستخوش بحران شد. درختان زیادی بدون رعایت اصول علمی و با شدت زیاد قطع شد و این بحران در تخریب جنگل به اضافه عوامل دیگر موجب شد که هیأت‌های نظامی وارد کار جنگل شوند. مجموع این تحولات در عرصه مدیریت منابع طبیعی کشور منجر به تشکیل “سازمان جنگلبانی” همچنین تصویب قانون جنگلها و مراتع در سال 1338 گردید. در این سال پس از تصویب قانون جنگلها و مراتع کشور، به موجب تصویبنامه شماره 28500 مورخ 1338/11/21، بنگاه جنگلها به “سازمان جنگلبانی ایران” تبدیل گشت و سازمان جدید با اختیاراتی که در قانون فوق الذکر پیش بینی شده بود شروع به کار کرد.
با آشکار شدن اهمیت و ضرورت اصلاح و بازسازی پوشش گیاهی تخریب یافته در کشور، دامنه مطالعات و تحقیقات در این حوزه وسیع تر شد و به مرور، ایستگاه های تولید بذر گیاهان مرتعی طی سال های 1339 تا 1343 ایجاد و راه اندازی گردید و مطالعات “آگرونومی و به زراعی و به نژادی” روی آنها انجام شد. در این دوره، مرکز بررسی های مراتع هُمند آبسرد در منطقه نیمه استپی سرد کشور، تأسیس گردید. برای گسترش مطالعات و تحقیقات منابع طبیعی در استان های تهران و مرکزی، درمجموع، تعداد 17 قُرق و ایستگاه تحقیقاتی نظیر، نودهک قزوين و رود شور (معرف مراتع استپی)، در شرایط مختلف اکولوژیکی کشور ایجاد شد. علاوه بر این، تعداد 6 قُرق یا ایستگاه فرعی تحقیقاتی نیز در استان های اصفهان، چهارمحال و بختیاری و فارس دایر گردید.
تحولات دهه ۴۰، به‌عنوان نقطه عطف تغییرات ساختاری در امر پژوهش و اجرا در منابع طبیعی و محیط‌زیست، بسیار مهم و در خور توجه است. در سال 1346 با تشکیل “وزارت منابع طبیعی”، اهمیت جوامع گیاهی و زیستگاه‌های طبیعی بیش از پیش رونق گرفت. بدین ترتیب، مقارن با تشکیل وزارت منابع طبیعی در سال ۱۳۴۶و افزایش حجم اقدامات و فعالیت های دولت در حوزه منابع طبیعی همچنین ضرورت تمرکز تحقیقات منابع طبیعی، زمینه های تشکیل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور فراهم شد و نهایتاً پس از شکل گیری اجماع و وفاق ملی برای تأسیس یک نهاد پژوهشی مستقل در زمینه تحقیقات مربوط به جنگلها و مراتع، در تاریخ 1348/10/08، قانون تشكيل “مؤسسه تحقيقات منابع طبيعي” در مجلس شوراي ملي وقت، تصویب و جهت اجرا به وزارت منابع طبيعي ابلاغ گردید.
براساس اين قانون به وزارت منابع طبيعي وقت اجازه داده شد به منظور تحقيق و مطالعه و تمركز تحقيقات مربوط به آن قسمت از منابع طبيعي كشور كه طبق قانون به عهده وزارت مذكور بوده، مؤسسه‌اي به نام “مؤسسه تحقيقات منابع طبيعي” را تأسيس نمايد. مع الوصف، هسته اوليه تشکیل “مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع كشور” با هدف انجام تحقيقات و مطالعات در راستاي شناسايي، حفاظت، احياء، بهره‌برداري و مديريت پايدار عرصه جنگلها، مراتع و بيابان هاي كشور شامل رستني‌هاي كشور، بستر رويش، عوامل محيطي زنده و غيرزنده آنها و فرآورده‌هاي وابسته اعم از صنعتي، دارويي، سمي و …، در نيمه دوم دهه 40 تکوین یافت.
بعدها با انحلال وزارت منابع طبیعی در تاریخ 1350/11/12 و تشکیل “سازمان جنگلها و مراتع کشور”، مؤسسه تحقیقات منابع طبیعی به صورت مستقل زیر نظر معاونتی در وزارت کشاورزی و منابع طبیعی به فعالیت خود ادامه داد.
در سال ۱۳۵۳، قانون تشکیل “سازمان تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی” به تصویب مجلس رسید و مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور تا سال 1369 وابسته به این سازمان در مجموعه وزارت کشاورزی بود. در اواسط سال 1369بر اساس ماده واحده قانون تفکیک وظایف وزارتخانه‌های کشاورزی و جهاد سازندگی مصوب 69/6/11 مجلس شورای اسلامی، مؤسسه در زیرمجموعه وزارت جهاد سازندگی و ذیل معاونت آموزش و تحقیقات این وزارتخانه قرار گرفت. با تشکیل وزارت جهاد کشاورزی در سال 1379، این مؤسسه در زیرمجموعه سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی(تات) به فعالیت خود ادامه داده است.
در حال حاضر، “مؤسسه تحقيقات جنگلها و مراتع کشور”، اقدامات و فعاليتهاي علمي-پژوهشي خود را در 10 بخش و گروه تحقيقاتي و متجاوز از 50 گروه تخصصي در حوزه تحقيقات جنگل، مرتع، گياه‌شناسي، بيابان‌زدايي، صنوبر، گياهان دارويي، علوم چوب و كاغذ، حمايت و حفاظت، زیست فنآوری، بانك ژن و مكانيزاسيون منابع طبيعي و در سطح 30 مركز تحقيقات استاني و 88 ايستگاه ملي و منطقه‌اي، سازماندهي و اجرایی نموده است. هرباریوم مرکزی ایران، بانک ژن منابع طبیعی ایران، بانک حفاظت گیاهی فراسرد، سه ایستگاه تحقیقات ملی: هُمند آبسرد، سیراچال و البرز، از مراکز و زیرساخت های علمی پشتیبان وابسته به ستاد مؤسسه هستند.
