نگاهی بر آفت پروانه دم مویی قهوه‌ای بلوط

نگارش: فرناز شفاهی

جنگل‌ها جزو سرمایه‌های ملی هر کشور محسوب می‌شوند و هر نوع دخالت انسانی موجب شیوع و طغیان آفات خواهد شد. مدیریت آفات جنگل‌ها با سایر اکوسیستم‌ها به دلیل پیچیدگی و ثبات جنگل‌ها، متفاوت است. امروزه کنترل آفات توسط دشمنان طبیعی با توجه به اهمیت آن برای حفظ پایدار محیط‌زیست، در دنیا مرسوم شده است. آستانه خسارت در جنگل‌ها بسیار پایین‌تر از آستانه خسارت در کشاورزی است و این امر باعث می‌شود در جنگل‌ها کنترل بیولوژیک در مدیریت تلفیقی آفات نقش پررنگ‌تری داشته باشد.

پراکنش پروانه دم مویی قهوه‌ای (Euproctis chrysorrhoea L. Lep: Lymantriidae)

این آفت دارای پراکنش جهانی است. در ايران هم در (استان‌های شمالي، زنجان، آذربایجان، اردبیل، قزوین، مرکزی و تهران) پراکنده است.

اهمیت

پروانه دم موی قهوه‌ای از جمله آفات برگ‌خوار و همه چيزخوار جنگلي و باغی محسوب می‌شود. ميزبان اصلي آن در جنگل، درختان بلوط است، اما درختاني نظير زالزالک، افرا، توس، صنوبر، نارون، گلابي وحشي و تمشک نيز جزء میزبان‌های آفت محسوب می‌شوند. آفت چند سال یک‌بار به حالت دوره‌ای طغيان کرده و به دلیل خسارت بالایی که دارد علاوه بر كاهش محصول، باعث خشک شدن درختان ميزبان می‌شود. در اثر فعالیت و تغذیه شدید آفت، از برگ و جوانه‌های درختان، به تدريج ضعيف شده و مستعد حمله آفات ثانویه (چوب‌خواران و پوست‌خواران) می‌گردند.

روش‌های کنترل آفات    

1-  استفاده از تله نوری: جمع‌آوری پروانه‌ها، با توجه به گرايش اندك پروانه‌ها به‌سوی تله (به علت کم‌تحرکی و قدرت پرواز كم) و نيز به خاطر مشكل نصب تله نوری در تمام محل‌های آلوده زياد نتیجه‌بخش نيست.

2- کنترل مکانیکی: به سبب کم‌تحرکی و قدرت پرواز کم پروانه ماده، جمع‌آوری پروانه‌هاي حاوي توده تخم، در اواسط تیر تا اواسط مردادماه توصیه می‌شود. با توجه به تک نسلی بودن آفت وجود دو مرحله برگ‌خواري، بهترین مرحله عملیات کنترل مکانیکی، جمع‌آوری لاروها داخل لانه‌ها (اوایل پاییز بعد از شروع زمستان گذرانی و اوایل بهار قبل از خروج لاروها در اوایل صبح).

3- عوامل کنترل بیولوژیک: فعالیت پارازیتوئیدی و شکارگری عوامل بیولوژیک در مرحله تخم و لارو سنین اولیه که خسارت کمتری را دارند، اهمیت بیشتری دارد. تاکنون در دنیا بیش از 60 عامل بیولوژیک برای این آفت پلی فاژ شناسایی شده است که  حدود یک سوم در ایران شناخته شده است (17 عامل بیولوژیک توسط نیکدل1382 و یک پارازیتوئید تخم 1385 توسط زرنگار معرفی ‌شده‌اند).

پارازیتوئید تخم آفت: با توجه به مطالعات انجام شده، حدود 50 عامل بیولوژیک دارای فعالیت پارازیتی روی این آفت می‌باشند. از این تعداد 6 گونه از دو جنسTelenomus و Trichogramma می‌باشد که دارای درصد پارازیتیسمی بین 30 تا 60% می‌باشند.

دشمنان طبیعی لارو آفت (زنبورها)

از بین زنبورهای پارازیتوئید مرحله لاروی می‌توان به خانواده  Torymidae اشاره نمود که از نظر کارایی از بقیه موفق‌تر عمل کرده‌اند.

سایر دشمنان طبیعی آفت

* نماتد  (Hexamermis albicans Assmusss (Mermithidae (پارازيت لاروهای سنين مختلف آفت).

کنه (Callidosoma sp. (Erythraeidae (انگل لارو آفت). کنه Pyemotes tritici (Pyemotidae) (انگل لارو آفت).

پرداتورهای مرحله لاروی آفت در ایران

کم بودن عوامل شکارگر به معنی کم اهمیت بودن نسبت به سایر عوامل نیست، بلکه احتمال اندک مشاهده لحظه شکار مراحل مختلف زیستی آفت باعث این اختلاف شده است.

جنس‌های سوسک‌های شکارچی خانواده Carabidae   

Calosoma sycophanta L. (Carabidae)

 Carabus auratus Linnaeus (Carabidae)

گونه‌های عنکبوت شکارچی

Thomisas sp. (Thomisidae)،  Araneus sp. (Araneidae)، Cheiracanthium sp. (Clubionidae)

عوامل میکروبی مؤثر علیه آفت  

در حالت کلی استفاده از عوامل بیمارگر در کنترل بیولوژیکی، خیلی مناسب نیست، زیرا دامنه تأثیر وسیعی دارند و اغلب تنها زمانی که جمعیت آفت به حالت طغیانی برسد، کارایی موفقی دارند.

1-          قارچ:  Fusarium Sambunicum ، Verticillium lecanii  , Beauveria bassiana

2-         باکتری:  Bacillus thuringiensis

3-         ویروس:   NPV

4-         تک‌یاخته‌ای‌ها:   Peistophora schubergi (Pleistophoridae)،.. Nosema sp.

منابع:

دردایی، ع، ا، نیکدل، م، صدقیان، ب، 1383. تعیین میزان تغذیه روزانه و دوره ای سنین مختلف لاروی پروانه دم قهوه‌ای بلوطEuproctis chrysorrhoea  . مجله پژوهشی حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران. جلد 1، شماره 2.

فراهانی، س، 1369. مقدمه ای بر کنترل بیولوژیک پروانه دم مویی قهوه‌ای بلوط L. Euproctis chrysorrhoea     . اولین همایش ملی صیانت و حفاظت از جنگل‌های ارسباران.

نیکدل، م، صدقیان، ب، دردایی، ع، ا، عسکری، ح، 1386. شناسایی، بررسی پراکنش و کارایی دشمنان طبیعی پروانه برگ‌خوار بلوط  در جنگل‌های ارسباران. مجله پژوهشی حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران. جلد5، شمارة2.

نیکدل، م، صدقیان، ب، دردایی، ع، ا، عسکری، ح، بور، ه، 1385. گزارش زنبور Conomorium patulum (Hym.: Pteromalidae) از ایران. مجله پژوهشی حمایت و حفاظت جنگلها و مراتع ایران. جلد4، شمارة2.