کرانه زرینه‌رود، رویشگاه ارزشمند درختان سریع‌الرشد

سارا تیموری، عضو هیات علمی بخش تحقیقات صنوبر و درختان سریع‌­الرشد

کرانه رودخانه‌ها از دیرباز تاکنون زیستگاه ارزشمند گونه­‌های گیاهی و جانوری بوده است. به دلیل خاک غنی و آب در دسترس، این پوشش­‌ها از قابلیت تولید بالایی برخوردار هستند. بیدزارها، پده­‌زارها و گزستان­‌ها همراه با نی­زارهای انبوه، سیمای غالب اکوسیستم­‌های کران‌­رودی را تشکیل می­‌دهند. علاوه بر آن به دلیل دسترسی به منابع آب، صنوبرکاری در حاشیه رودخانه­‌های ایران قدمت طولانی دارد. نکته قابل توجه این است که به دلیل جریانات رفت و برگشتی رودخانه و سیلاب­‌های ناشی از بارندگی­‌های فصلی، استقرار سایر کاربری­‌ها در این محدوده همواره با خطرات فراوانی همراه بوده و ناپایدار می­‌باشد.

رودخانه زرینه‌­رود در استان آذربایجان غربی به طول 149 کیلومتر از سد سقز در استان کردستان شروع شده و تا دریاچه ارومیه ادامه می­‌یابد. پوشش گیاهی با نزدیک شدن به دریاچه و افزایش  شوری خاک، به تدریج از توده­‌های بید به گزستان­‌های انبوه تغییر می‌نماید.

پایه‌های شاداب گز در حاشیه تالاب نوروزلو (عکس: سارا تیموری، تیر 1401)

پایه بید در مجاور آب و صنوبرکاری در اراضی کشاورزی (عکس: سارا تیموری، تیر 1401)

با توجه به قرار داشتن تالاب نوروزلو در منطقه، اکوسیستم عریض و منحصربه‌فردی در حاشیه سد نوروزلو ایجاد شده است که می­‌تواند شاخص مناسبی جهت نمایان ساختن توان تولیدی و حفاظتی اکوسیستم­‌های کران‌­رودی محسوب گردد.

نمایی از تالاب نوروزلو و پوشش گیاهی حاشیه آن (عکس: سارا تیموری، تیر 1401)

 متاسفانه عواملی مانند برداشت­‌های محلی از چوب درختان، چرای دام، آتش­‌سوزی، آفات، بهره­‌برداری از شن و ماسه رودخانه و غیره سبب شده تا تراکم و سطح پوشش­‌های طبیعی به شدت کاهش یابد. پیامد منفی این دخل و تصرفات را می‌توان در ناکارآمدی این اکوسیستم‌ها در رسوب دادن گل و لای و املاح ناشی از سیلاب­‌ها، ایجاد و گسترش سیلاب­‌های گل­‌آلود و کاهش کیفیت منابع آب مشاهده نمود.

گزستان­‌های تخریب شده حاشیه زرینه­‌رود (عکس: سارا تیموری، تیر 1401)

در راستای حفاظت، احیا و مدیریت کارآمد اکوسیستم‌های کران‌­رودی در گام نخست شناخت وضعیت موجود و متعاقبا تدوین طرح­‌های جنگلداری مربوطه می­‌تواند علاوه بر حفاظت ذخایر ژنتیکی غنی درختان بید، گز، پده­ و سایر پوشش­‌های گیاهی به روش حفاظت در رویشگاه (in-situ) و بالا رفتن غنای فون و فلور منطقه، در پالایش آب رودخانه­‌ها، رسوب گل و لای، جلوگیری از شدت رواناب­‌ها و خسارت ناشی از آن و در مجموع تثبیت حریم رودخانه­‌ها با روش نزدیک به طبیعت، بسیار ارزشمند باشد.