جنگل‌های زاگرس را دریابیم

سعیده اسکندری ¹، سجاد عالی­ ‌محمودی سراب ²

1- عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

2- کارشناس بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان

جنگل‌های زاگرس اکوسیستم‌های ارزشمندی هستند که به­ طور پیوسته در 9 استان غربی و جنوبی کشور در امتداد سلسله­ جبال زاگرس انتشار دارند. این جنگل‌ها از نظر ایجاد زیستگاه برای گونه‌های بومی گیاهی و جانوری، تنوع زیستی، حفظ آب و خاک و جلوگیری از فرسایش، تعدیل آب­ و هوا، زیبایی‌شناسی، ایجاد مناطق تفرجی و تأمین محصولات فرعی اهمیت بسیار زیادی دارند (شکل 1). به‌دلیل ارزش‌های بسیار این جنگل‌ها و منافعی که برای ساکنین زاگرس دارند، وابستگی روستاییان به این جنگل‌ها بیشتر بوده و همین مسأله روند تخریب در این جنگل‌ها را در دهه‌های اخیر افزایش داده است. اگرچه عوامل طبیعی بسیاری نیز مانند تغییر اقلیم، خشکسالی و آتش‌سوزی در تخریب این جنگل‌ها دخیل بوده‌­اند، اما نقش عوامل انسانی در شدت ­یافتن تخریب‌ها بسیار پررنگ‌تر بوده است. باتوجه به تخریب گسترده جنگل‌های زاگرس، پایش کمّی این جنگل‌ها در استان‌های زاگرس جنوبی (سه استان خوزستان، فارس و ایلام) در قالب یک پروژه ملی توسط بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور انجام شد که هدف اصلی آن، آگاهی از سطح، پراکنش و انبوهی جنگل‌های زاگرس جنوبی بود. نتایج این پروژه در استان خوزستان نشان داد که جنگل‌های زاگرسی این استان در نواحی شمال­ شرقی آن پراکنش داشته و به‌طور عمده در طبقه جنگل‌های تنک (تاج‌پوشش 25-10 درصد) و بسیار تنک (تاج‌پوشش 10-5 درصد) قرار دارند. بررسی این جنگل‌ها در استان خوزستان از طریق پایش عرصه‌ای و بررسی تصاویر گوگل­ ارث نشان داد که ساخت­ و سازهای بی‌رویه در این جنگل‌ها بسیار زیاد بوده که به‌تدریج باعث پراکندگی بیشتر و تکه­ تکه ­شدن جنگل‌ها در این استان، افزایش سطح جنگل‌های تنک و کاهش سطح جنگل‌های انبوه و درنهایت تغییر کاربری جنگل به مناطق مسکونی می‌شود. شکل 2 تصویر ماهواره‌ای گوگل­ ارث از ساخت­ و سازهای غیرمجاز در داخل این جنگل‌ها در استان خوزستان را نشان می‌دهد. با توجه به محدود بودن سطح این جنگل‌های ارزشمند در استان خوزستان، مدیریت حفاظتی این جنگل‌ها برای حفظ، احیا و توسعه آنها در استان ضروری است. نتایج پروژه انجام‌شده در استان خوزستان که در آن سطح، پراکنش و انبوهی جنگل‌های زاگرس در استان ارزیابی شد، در این خصوص کمک شایانی خواهد کرد. برای حفاظت، احیا و توسعه این جنگل‌ها و اجرایی شدن نتایج پروژه،‌ نیاز به کمک مردم محلی و ساکنان زاگرس، همیاری و همکاری مسئولان اجرایی و کارشناسان اداره کل منابع طبیعی استان خوزستان است تا حفاظت بیشتر از این جنگل‌ها در برابر عوامل مخرب انسان‌ساخت امکان‌پذیر شود.

شکل 1- نمایی از جنگل‌های زاگرسی استان خوزستان

شکل 2- تصویر ماهواره‌ای گوگل­ ارث از ساخت­ و سازهای غیرمجاز در داخل جنگل‌های زاگرس، استان خوزستان