پژمان پرهیزکار
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
آشنایی با پراکنش مکانی توده‌های جنگلی ما را در شناخت فرایندهایی مانند استقرار توده، رویش، تولید، رقابت و مرگ و میر یاری می‌رساند. الگوی استقرار روشنه‌های تجدیدحیات در توده‌های جنگلی شاهد نیز راه‌گشای شناسایی بهتر فرایند پویایی توده و موزاییک‌های تحولی خواهد بود. الگوی پراکنش روشنه‌ها بسته به فاصله آن‌ها از یکدیگر متغیر خواهد بود. فاصله بین روشنه‌ها هرگز صفر نخواهد شد. به‌عبارت دیگر، روشنه‌ها توسط تاج یک درخت یا بیشتر، از یکدیگر جدا خواهند شد. در جنگل‌های مدیریت‌نشده، آمیختگی گونه‌ها، سن درختان، توپوگرافی و وضعیت خاک توده در الگوی پراکنش روشنه‌ها تأثیر‌گذار است، اما در توده‌های مدیریت‌شده، الگوی پراکنش روشنه‌ها بیشتر در اثر نشانه‌گذاری و بهره‌برداری درختان شکل خواهد گرفت. در این خصوص، تجربه، مهارت و شناخت فرد نشانه‌گذار از توده جنگلی اهمیت بسیار زیادی دارد.
برای پاسخ به این پرسش که آیا مدیران جنگل قادر بوده‌اند با استفاده از اجرای شیوه تک‌گزینی، الگوی پراکنش روشنه‌ها در راشستان‌ها را حفظ کنند یا خیر، طی پژوهشی در مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، موقعیت جغرافیایی روشنه‌ها در یک توده مدیریت‌شده و یک توده شاهد در قطعه مجاور آن که شرایط یکسانی داشتند، مقایسه شدند تا اختلاف‌های احتمالی شناسایی شوند. نتایج نشان داد که الگوی پراکنش روشنه‌ها در هر دو قطعه در فواصل نزدیک (30 تا 40 متر) تصادفی و در فواصل دورتر به‌صورت کپه‌ای است (شکل‌های 1 و 2). در این پژوهش فقط یک جنبه خاص از جنگل‌های هیرکانی یعنی الگوی پراکنش روشنه‌ها بررسی شد و به‌طور تقریبی یافته‌های به‌دست‌آمده حاکی از آن است که اختلاف معنی‌داری برای این مشخصه بین قطعه‌های بهره‌برداری‌شده و شاهد وجود ندارد. برای بررسی اجرای صحیح شیوه تک‌گزینی لازم است تا متغیرهای دیگری مانند زادآوری، تنوع گونه‌ای، وضعیت درختان و خاک نیز مورد مقایسه قرار گرفته و مجموع نتایج مورد توجه قرار گیرد که این مهم توسط بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در حال اجرا است.
شکل 1- وضعیت پراکنش (راست)، نمودار تابع (L) و حدود مونت‌کارلو (چپ) در قطعه شاهد
شکل 2- وضعیت پراکنش (راست)، نمودار تابع (L) و حدود مونت‌کارلو (چپ) در قطعه بهره‌برداری‌شده
