الهام نوری
کارشناس پژوهش، بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
از قارچ‌ها به‌عنوان پایان‌دهنده حیات، تجزیه‌گر و یا دستگاه هاضمه طبیعت نام برده می‌شود. قارچ‌ها با تنوع باورنکردنی از نظر شکل، اندازه، رنگ و نوع زندگی بیشتر از “یک و نیم میلیارد” گونه یعنی چیزی حدود شش برابر گونه‌های گیاهی را به‌خود اختصاص داده‌اند. سلسله قارچ‌ها نه جزء جانوران و نه جزء گیاهان هستند. قارچ‌ها به‌طور مداوم در حال پرورش خاک‌هایی برای زندگی مجدد تمام ارکان طبیعت هستند. این ارگانیسم‌ها موجب بقا و البته تجزیه تمام موجودات و گیاهان در طبیعت هستند و موجب برگرداندن مواد مغذی به طبیعت می‌شوند. می‌توان متصور شد که اگر قارچ‌ها وجود نداشتند، انباشتگی حجم عظیمی از لاشه‌ی جانوران و گیاهان، چگونه باعث خفگی زمین می‌شد.
در راستای انجام پروژه “سنجش و پایش خاک توده‌های جنگلی هیرکانی و ارسباران” در بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، مأموریتی به استان گیلان انجام شد و از خاک اطراف ریزوسفر پایه‌های انجیلی، ممرز، بلوط و راش در جنگل‌های شفارود، اسالم و اورمامرال نمونه‌برداری شد. در این مأموریت تنوع خیره‌کننده‌ای از قارچ‌های اکتومیکوریز و ساپروفیت در مناطق کمتردست‌خورده وجود داشت که در مناطق در دسترس انسان، کمتر قابل رؤیت بود (شکل 1).
شکل 1- تنوع قارچ‌ها در جنگل رزه شفارود گیلان (عکس: الهام نوری، مهرماه 1400)
این قارچ‌ها، در واقع ثمره یا میوه بدنه‌ای هستند که شبکه‌ی گسترده و شاخه‌های طویل غیرقابل رؤیتی از آنها در زیر زمین وجود دارد و به این توده‌های عظیم شبکه، میسیلیوم گفته می‌شود. برای درک میزان شبکه قارچی در زیر زمین، می‌توان تصور کرد که در هر قدمی که بر روی زمین در یک منطقه‌ی جنگلی برداشته می‌شود، بیشتر از 500 کیلومتر میسیلیوم قارچ وجود دارد. درختان از این اتصالات عظیم برای ایجاد پل ارتباطی برای تبادل مواد غذایی و حمایت از یکدیگر استفاده می‌کنند (شکل2). با مداخله انسان در طبیعت، این ارتباطات خارق‌العاده قطع خواهد شد، به‌طوری‌که در مناطقی که رد پای انسان پیداست، حضور این ارگانیسم‌های مفید بسیار کمتر است. بنابراین، لازم است برای حفظ این اجزای مهم از تنوع زیستی خاک و طبیعت، ابتدا شناسایی آنها در دستور کار قرار گیرد و سپس برای حفاظت از عرصه‌های طبیعی اقدامات شایسته‌ای انجام شود.
شکل 2- نمایی از زیر زمین که میسیلیوم‌ها (رشته‌های به رنگ روشن) در کنار ریشه گیاهان (رشته‌های به رنگ تیره) وجود دارند.
