جنگل‌های هیرکانی، محل انباشت زباله شهرهای شمالی کشور

رضا اخوان¹ و مجید حسنی²

1- عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

2- کارشناس بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

در حالی‌که دنیا به ارزش و اهمیت جنگل‌های هیرکانی ایران به‌عنوان یک میراث طبیعی آگاه و معترف است، ما بدترین و بی‌شرمانه‌ترین رفتار را با این جنگل‌ها داشته و سالیان طولانی است که زباله تولیدشده در شهرهای شمالی کشور را در مناطق پایین‌بند این جنگل‌ها به ابتدایی‌ترین شکل ممکن رها می‌سازیم. این مناطق که از سوی سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور و ادارات کل منابع طبیعی استان‌های شمالی کشور به‌منظور دفن بهداشتی زباله در اختیار شهرداری‌های شهرهای شمالی کشور قرار گرفته است، هم‌اکنون به حدود 40 نقطه در داخل جنگل‌های هیرکانی شمال کشور می‌رسد. شهرداری‌ها متعهد و موظف هستند که زباله‌های شهری را در این مناطق دفن بهداشتی کنند، اما از آنجایی‌که این امر به پیمانکاران خصوصی واگذار می‌شود و نظارت کافی و درستی بر عملکرد این پیمانکاران وجود ندارد، نتیجه این می‌شود که در عمل، زباله در محل درنظرگرفته‌شده بر روی هم تل‌انبار شده و به حال خود رها ‌می‌شود. ضمن اینکه مسیر تردد کامیون‌های حمل زباله نیز که از داخل جنگل می‌گذرد، به‌دلیل بارگیری بیش از حد کامیون‌ها و سرریز شدن زباله سر پیچ‌ها و سربالایی‌ها همواره مملو از زباله‌های متعفن است. همچنین، به‌دلیل عدم نظارت کافی و مستمر، بسیاری از وانت‌های پیمانکاران حمل زباله به‌منظور کاهش هزینه حمل و نقل، به‌جای تخلیه زباله خود در محل تعیین‌شده که معمولاً چندین کیلومتر در داخل جنگل است، آنها را در داخل دره‌های کوچک مسیر جاده تخلیه و رهاسازی می‌کنند.

همه این موارد و اقدامات سبب می‌شود که در محدوده محل‌های درنظرگرفته‌شده برای تخلیه زباله در داخل جنگل‌های هیرکانی تا شعاع چند صد متری، بوی تعفن غیرقابل تحملی پخش شود و تا شعاع چند کیلومتری، منظره بسیار بدی از انباشت و رهاسازی زباله در پای درختان مشاهده شود. علاوه‌براین، چون دفن بهداشتی به‌نحو صحیح انجام نمی‌شود، شیرابه حاصل از این زباله‌ها که اغلب به‌دلیل وجود زباله‌های بیمارستانی در آنها، سمی و خطرناک نیز هستند، شروع به حرکت در داخل آبراهه‌های جنگل کرده و وارد رودها و رودخانه‌های جنگلی می‌شوند که ضمن آلوده کردن منابع آب و خاک و خشکاندن درختان جنگلی، درنهایت وارد دریای خزر شده و نتیجه آن آلودگی آب دریا و آبزیان مورد استفاده توسط مردم است که بیماری‌های فراوانی را نیز به‌دنبال دارد. همچنین عدم رعایت ضوابط فنی در انتقال و دفن زباله سبب شده است که با اولین بارندگی، زباله‌ها از محل دپو حرکت کرده و وارد رودخانه‌های پایین‌دست شوند.

همه موارد بالا توسط همکاران بخش تحقیقات جنگل (آقایان دکتر اخوان و مهندس حسنی) حین آماربرداری و اندازه‌گیری قطعات نمونه ثابت طرح ملی “پایش جنگل‌های هیرکانی” در هفته دوم آبان‌ماه 1400 در منطقه پایین‌بند حوضه آبخیز 43 دلسم در منطقه جنگلی پلهم‌کوتی که در ارتفاع حدود 200 متر از سطح دریا و در مجاورت شهر چالوس (شمال کمربندی چالوس- نوشهر) قرار دارد، مشاهده شده است. تصاویر زیر که از این منطقه جنگلی برداشت شده‌اند، گویای این مسأله محیط‌زیستی می‌باشند (شکل‌های 1 تا 7) که نیازمند پیگیری جدی و اساسی است.

 شکل 2- شیرابه سمی حاصل از زباله‌ها که وارد آبراهه­های جنگلی می‌شود.

 شکل 3- حرکت شیرابه در رودهای جنگلی منطقه

شکل 4- انباشت زباله در دره‌های کوچک در پایین‌دست محل دفن زباله

شکل 5- شیرابه سمی و سیاهرنگ حاصل از زباله‌های بالادست

شکل 6- انتقال و انباشت زباله پس از وقوع بارندگی از محل دفن زباله به بستر رودخانه محلی

شکل 7- آلوده شدن خاک جنگل در اثر انباشت و شیرابه زباله و ضعیف شدن و خشک شدن تدریجی درختان اطراف