سعیده اسکندری، عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
استان خوزستان با مساحتی حدود 64055 کیلومتر مربع در جنوب‌غربی کشور واقع شده است که از نظر هواشناسی جزء دشت‌های ساحلی خلیج فارس و مناطق گرم و خشک جنوب کشور با ناحیه رویشی خلیجی محسوب می‌شود. میزان بارندگی سالانه در این استان 255 میلی‌متر و میزان تبخیر سالانه 2100 میلی‌متر است. شرایط اقلیمی مناسب و وجود رودخانه‌های پرآب مانند کارون، کرخه، دز، جراحی، زهره و کوپال باعث شده که این استان شرایط اکولوژیکی مناسبی برای ایجاد رویشگاه‌ها و زیستگاه‌های مختلف در جنوب کشور داشته باشد. یکی از اکوسیستم‌های ارزشمند در استان خوزستان، بیشه‌زارها یا جنگل‌های کرانرودی استان هستند.
براساس تعریف سازمان خواروبار جهانی (FAO) جنگل‌های کرانرودی، جنگل‌هایی هستند که در حاشیه رودخانه‌ها و در مجاورت نهرها و آب‌های آزاد قرار دارند. این جنگلها از نظر توپوگرافی، خاک، عملکرد اکوسیستم و ترکیب گونه‌ای، با جنگل‌های کوهستانی مناطق مرتفع تفاوت دارند. به‌طور کلی، جنگل‌های کرانرودی در خاک‌های عمیق واقع شده‌اند و ترکیب گونه‌ای متنوع‌تری نسبت به جنگل‌های مناطق کوهستانی یا مرتفع دارند. از نظر هیدرولوژیکی، این جنگلها رواناب و رسوبات را از زمین‌های مجاور فیلتر کرده و باعث کاهش سرعت سیل و رواناب و درنتیجه کاهش طغیان آب می‌شوند.
جنگل‌های کرانرودی (بیشه‌زارها) استان خوزستان در اطراف رودخانه‌های اصلی استان از شمال به جنوب پراکنش یافته‌اند (شکل‌های 1 و 2). خاک آنها بسیار مرطوب و باتلاقی است و به‌طور عمده شامل گونههای درختی و درختچه‌ای گز، پده و کهور بوده و زیستگاه بسیاری از گونههای جانوری کمیاب و بومی ازجمله دوزیستان، آبزیان، جوندگان و پرندگان می‌باشند. اگرچه بخشی از بیشه‌زارهای استان تحت نظارت سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار دارد، اما متأسفانه در سال‌های اخیر دخالت‌های انسانی در این اکوسیستم‌های ارزشمند بسیار زیاد بوده و بخش وسیعی از این اکوسیستم‌ها به‌ویژه در نیمه جنوبی استان تخریب شده‌اند. از مهم‌ترین عوامل تخریب این بیشه‌زارها، توسعه زمین‌های کشاورزی، چرای غیراصولی دام، آتش‌سوزی، بهره‌برداری بی‌رویه، قطع درختان برای تهیه چوب سوخت و زغال‌گیری است.
پایش سطح و پراکنش جنگل‌های کرانرودی استان خوزستان، اولین گام برای حفاظت از آنها و جلوگیری از تخریب بیشتر است. در همین راستا پروژه پایش سطح و پراکنش جنگل‌های کرانرودی ایران توسط بخش تحقیقات جنگل و بخش تحقیقات صنوبر و درختان سریع‌الرشد مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور آغاز شده است که نتایج آن می‌تواند در راستای حفظ این اکوسیستم‌های ارزشمند بسیار مفید باشد.
شکل 1- بیشه‌زارهای اطراف رودخانه کارون در استان خوزستان (عکس: سعیده اسکندری، شهریورماه 1398)
شکل 2- بیشه‌زارهای اطراف رودخانه کرخه در استان خوزستان (عکس: سعیده اسکندری، شهریورماه 1398)
