هومن روانبخش
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
در فاصله 25 کیلومتری شرق کلان‌شهر تهران یکی از بکرترین عرصه‌های طبیعی کشور قرار دارد که قدمت حفاظت 260ساله دارد. پارک ملی خُجیر با وسعت بیشتر از 10 هزار هکتار، از 260 سال پیش به‌عنوان شکارگاه سلطنتی قرق شد و از سال ۱۳۶۱ به‌عنوان پارک ملی ثبت شد. خجیر بخشی از منطقه حفاظت‌شده جاجرود محسوب می‌شود. در این منطقه، پوشش گیاهی غنی شامل صدها گونه گیاهی و جانوری ازقبیل پلنگ، کفتار راه‌راه، کل و بز، قوچ و میش، روباه قرمز، گراز، گربه وحشی، گربه پالاس، گرگ خاکستری، شغال و گورکن، انواع مارها (مانند افعی شاخ‌دار، شترمار، تیرمار، مار پلنگی، مار آتشی، کورمار دوسر، مار کرمی، افعی کوفی، سوسن‌مار، مار کرمی و یله‌مار)، بزمجه بیابانی، لاک‌پشت مهمیزدار، کبک، هدهد، سبزه‌قبا، خوتکا، تیهو و انواع پرندگان شکاری (مانند دال، عقاب و سارگپه) و گونه‌هایی از آبزیان زندگی می‌کنند.
از مهم‌ترین ویژگی‌های این منطقه می‌توان به وجود دو جامعه جنگلی مهم بنه- بادام (Pistacia atlantica- Amygdalus lycioides) و ارس (Juniperus excelsa) اشاره کرد که درحقیقت ذخایر جنگلی ارزشمند ابرشهر تهران محسوب می‌شوند. وسعت رویشگاه جنگلی پارک ملی خجیر در حدود 3000 هکتار است. جنگل‌های بنه- بادام از ارتفاع حدود 1300 متر از سطح دریا آغاز شده و تا ارتفاع حدود 1800 متر ادامه دارند (شکل 1). از ارتفاع 1800 تا 2100 متر، جوامع ارس جایگزین می‌شوند (شکل‌های 2 و 3). البته انتشار درختان بنه تا بیش از 2000 متر و درختان ارس تا حدود 1600 متر نیز ادامه دارد. در این رویشگاه جنگلی علاوه‌بر ارس، بنه و بادام، درختان تادار (Celtis caucasica) و سنجد (Elaeagnus angustifolia) و درختچه‌های رامنوس (Rhamnus pallasii)، هیمنوکراتر (Hymnocrater sp.) و شیرخشت (Cotoneaster nummularius) نیز دیده می‌شوند. رویشگاه جنگلی خجیر یکی از سایت‌های تحقیقاتی طرح “سنجش و پایش توده‌های جنگلی ایرانی- تورانی” بخش تحقیقات جنگل مؤسسه است.
شکل 3- زادآوری ارس در پارک ملی خجیر در ارتفاع 1600 متر از سطح دریا (درختان ارس در استان تهران معمولاً در ارتفاع بالاتر از 1800 متر انتشار دارند. این نهال از نظر ارتفاع، شاید نزدیک‌ترین زادآوری طبیعی ارس به شهر تهران باشد.)
خوشبختانه این منطقه تحت حفاظت قرار دارد و ورود عموم به عرصه‌های طبیعی ممنوع است. از مهم‌ترین تهدیدهای این منطقه می‌توان به جزیره‌ای شدن زیستگاه به‌دلیل جاده‌کشی‌ها در منطقه حفاظت‌شده جاجرود، تردد اداری به منطقه پارچین و توسعه شهر جدید پردیس اشاره کرد. در نتیجه فعالیت‌های انسان و به‌هم خوردن تعادل اکوسیستم، پیامدهایی ازجمله خسارت زیاد برخی جوندگان به تنه درختان کهنسال بنه مشاهده می‌شود (شکل 4).
