سعیده اسکندری
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل
آتش‌سوزی سالانه هزاران هکتار از درختان، درختچه‌ها و گونههای بومی ارزشمند را در جنگل‌های جهان از بین می‌برد. جنگل‌های ایران نیز از این امر مستثنی نیستند، به‌طوری‌که آتش‌سوزی یکی از عوامل اصلی تخریب جنگل‌های ایران در سال‌های اخیر محسوب می‌شود. آتش‌سوزی در جنگلها، علاوه بر خسارت‌های اقتصادی- اجتماعی، آلودگی‌های محیط‌زیستی و تأثیر بر آب و هوای منطقه، در از بین بردن فون و فلور و چشم‌انداز جنگلها نیز تأثیر به‌سزایی داشته و اثرات آن در هر سطحی از اکوسیستم احساس می‌شود.
ایستگاه تحقیقاتی سیراچال با وسعت ۵۴۸ هکتار در البرز جنوبی واقع شده و شامل جنگل‌های طبیعی، دست‌کاشت و مراتع است (شکل ۱) که تحت نظارت مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور اداره می‌شود. جنگلها و مراتع این ایستگاه تحقیقاتی که ذخیرهگاه ارزشمندی از گونههای گیاهی مختلف به‌ویژه سوزنی‌برگان هستند، در سال‌های اخیر دچار آتش‌سوزی وسیعی شده‌اند؛ به‌طوری‌که ۴۵ هکتار از عرصه‌های طبیعی این منطقه که به‌طور عمده با گونه ارس پوشیده شده بودند، در مردادماه ۱۳۹۳ در اثر آتش‌سوزی از بین رفتند (شکل‌های ۲ و ۳). حساسیت بیشتر گونههای سوزنی‌برگ به آتش‌سوزی نسبت به پهن‌برگان، موجب نابودی بخشی از جنگل‌های طبیعی ارس این منطقه شد (شکل ۳). محدود بودن سطح این جنگلها و مراتع ارزشمند از یکسو و نابودی این سطح محدود با آتش‌سوزی‌های رخ‌داده از سوی دیگر، نشان از اهمیت ارائه راهکاری برای پیش‌بینی آتش‌سوزی‌های آینده در جنگلها و مراتع این ایستگاه تحقیقاتی دارد. در همین راستا، پروژه ارزیابی خطر آتش‌سوزی و شناسایی مناطق حساس به حریق در ایستگاه تحقیقاتی سیراچال از ابتدای سال ۱۳۹۷ توسط بخش تحقیقات جنگل آغاز شد. در این پروژه شناسایی مناطق بحرانی آتش‌سوزی با استفاده از مهم‌ترین عوامل توپوگرافی، زیست‌شناختی، اقلیمی و انسان‌ساخت مؤثر در وقوع حریق انجام شد که راهکاری برای پیش‌بینی و پیشگیری از وقوع آتش‌سوزی‌های آینده در این جنگلها و مراتع ارزشمند است و اهمیت به‌سزایی در جلوگیری از تخریب جنگلها و مراتع منطقه دارد. نتایج این پروژه نشان داد که با توجه به همه شاخص‌های مؤثر در وقوع حریق، ۳۲۱ هکتار از منطقه، پتانسیل خطر زیاد و بسیار زیاد برای آتش‌سوزی دارد.
شکل ۱- نمایی از جنگلها و مراتع ایستگاه تحقیقاتی سیراچال (عکس: سعیده اسکندری، اردیبهشت ماه ۱۳۹۶)
شکل ۲- موقعیت ایستگاه تحقیقاتی سیراچال و منطقه سوخته در Google Earth (2018)
شکل ۳- خسارت آتش‌سوزی به جنگلها و مراتع ایستگاه تحقیقاتی سیراچال (عکس: سعیده اسکندری، مهرماه ۱۳۹۷)
با توجه به اعتبار مطلوب نقشه پتانسیل تهیهشده در این پروژه براساس آتش‌سوزی‌های گذشته، پیش‌بینی آتش‌سوزی‌های آینده در جنگلها و مراتع منطقه سیراچال با استفاده از نقشه پتانسیل تهیهشده امکان‌پذیر خواهد بود. بدین‌ترتیب، همان‌طور که در گذشته ۸۹ درصد از آتش‌سوزی‌های به‌وقوع‌‌پیوسته در مناطق با خطر بسیار زیاد و زیاد آتش‌سوزی اتفاق افتاده است، در آینده نیز به احتمال زیاد، آتش‌سوزی‌ها در مناطق با خطر زیاد رخ خواهند داد. بنابراین اقدامات کنترلی برای پیشگیری از وقوع آتش‌سوزی‌های آینده در مناطق پرخطر آتش‌سوزی باید با حساسیت بیشتری انجام گیرد.
