سعیده اسکندری
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
کشور ایران ازجمله کشورهای با پوشش کم جنگل در جهان http://iufro-archive.boku.ac.at/iufro/silvavoc/lfc.pdf محسوب می‌شود که همواره با چالش‌های محیط‌زیستی ناشی از تخریب جنگلها و مشکلات اقتصادی تأمین چوب روبه‌رو است. طی سال‌های گذشته، جنگل‌های صنعتی شمال کشور، در اثر عوامل مختلفی ازجمله بهره‌برداری بی‌رویه، تبدیل اراضی و چرای بی‌رویه دام با تخریب زیادی مواجه شده‌اند. این در حالی است که این جنگلها جزء جنگل‌های قدیمی پهن‌برگ خزان‌کننده جهان و باقیمانده دوران سوم زمین‌شناسی هستند. با توجه به تخریب گسترده جنگل‌های هیرکانی، طرح استراحت جنگل در سال ۱۳۹۶ تصویب شد و از ابتدای ۱۳۹۷ به اجرا درآمد. تصویب این طرح و رویکرد توقف بهره‌برداری از جنگل‌های تجاری شمال کشور، تأمین نیاز چوبی کشور را با چالش‌های فراوانی روبه‌رو ساخته است. از همان زمان، لزوم تأمین نیاز کارخانجات صنایع چوب کشور و هزینه‌های زیاد واردات چوب با توجه به نوسانات امروزی بازار ارز، ضرورت و اهمیت زراعت چوب در ایران را دوچندان کرد.
در این میان، توسعه زراعت چوب با استفاده از درختان صنعتی و تندرشد مانند اکالیپتوس از اساسی‌ترین راهکارهای رویارویی با تخریب جنگلها، کاهش فشار بر عرصه‌های جنگلی و تأمین نیاز چوبی کشور است تا بتوان در زمانی کوتاه، نیاز بسیاری از کارخانجات صنایع چوب کشور را تأمین کرد. اکالیپتوس‌ها با توجه به سازگاری در مناطق گرمسیری و مقاومت نسبی به شوری و تاحدی خشکی محیط می‌توانند یکی از بهترین گزینه‌ها برای زراعت چوب در مناطق جنوبی کشور باشند، به‌طوری‌که براساس نتایج طرح‌های پژوهشی اجراشده توسط مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، اکالیپتوس (Eucalyptus camaldulensis) در شرایط محیطی و اکولوژیکی جنوب ایران سازگاری بسیار مناسبی نشان داده است (شکل ۱).
شکل ۱- اکالیپتوس‌کاری‌های استان خوزستان، عکس: سعیده اسکندری، شهریور ۱۳۹۸
در همین راستا، پروژه “تعیین اراضی مستعد زراعت چوب با استفاده از اکالیپتوس در استان خوزستان” توسط این مؤسسه از ابتدای ۱۳۹۸ آغاز شد. براساس نتایج این پروژه، مشخص شد که استان خوزستان پتانسیل بسیار خوبی برای توسعه زراعت چوب با اکالیپتوس دارد. براساس نتایج به‌دست آمده، وسعت اراضی با پتانسیل بسیار مناسب و مناسب برای زراعت چوب اکالیپتوس در استان خوزستان، حدود ۵۹۸۷۳۴ هکتار برآورد شد که کاشت نهال‌های اکالیپتوس در این اراضی در صورت تأمین نهال از سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، می‌تواند اجرایی شود.
لازم به ذکر است که بررسی نیازهای اکولوژیکی اکالیپتوس، بررسی‌‌های میدانی و تجزیه و تحلیل‌های مکانی و اکولوژیکی شنزارهای استان خوزستان طی مراحل انجام پروژه نشان داد که این مناطق می‌توانند نقاط بسیار مناسبی برای زراعت چوب اکالیپتوس باشند که ملی بودن این اراضی، بافت خاک شنی، زهکشی مناسب و وسعت قابل توجه آنها، بر اهمیت شنزارها در توسعه زراعت چوب می‌افزاید. بنابراین این مناطق می‌توانند در الویت برنامه‌های توسعه زراعت چوب اکالیپتوس در استان خوزستان قرار گیرند. اگرچه در بخشی از شنزارهای استان در دهه‌های گذشته، گونه کهور کاشته شده است (شکل ۲)، اما هنوز بخش مهمی از آنها بدون پوشش درختی بوده (شکل ۳) و پتانسیل لازم برای کاشت اکالیپتوس را دارند. کاشت اکالیپتوس در این مناطق، نه‌تنها بخشی از نیاز چوبی کشور را در مدت زمانی کوتاه برآورده خواهد کرد، بلکه راهکاری برای مقابله با ریزگردها در استان خوزستان خواهد بود.
شکل ۲- شنزارهای جنگلکاری شده با گونه کهور در استان خوزستان، عکس: سعیده اسکندری، شهریور ۱۳۹۸
شکل ۳- شنزارهای بدون پوشش درختی در استان خوزستان، عکس: سعیده اسکندری، شهریور ۱۳۹۸
