عرصه های قابل جنگل‌کاری در اراضی تخریب‌شده کوهستانی جنگل‌های هیرکانی

خسرو میرآخورلو

عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور

کارکرد­ها و ارزش محیط‌زیستی جنگل‌های هیرکانی بر کسی پوشیده نیست، به‌ویژه در ارتفاعات بالابند، این جنگل‌ها با عملکردهایی مانند تنظیم جریان‌های آبی، جلوگیری از فرسایش آب، باد، خاک و طغیان رودخانه‌ها، افزایش سطح سفره­ های آب­ زیرزمینی، عمر مفید مخازن آبی و سدها، تعدیل آب و هوای محیط و تأمین آب مورد نیاز اراضی کشاورزی، نقش مهمی در تأمین آب و حفظ محیط‌زیست منطقه دارند.

تغییرات وسیع در گستره جنگل‌های هیرکانی به‌‌ویژه در حاشیه ارتفاعات کوهستانی (بالابند) به دلایل طبیعی و انسانی باعث شده محدوده این جنگل‌ها در این مناطق نسبت به دهه­های گذشته عقب‌نشینی کرده و بسیاری از این جنگل‌ها از تعریف علمی جنگل (دارا بودن حداقل ۱۰ درصد تاج‌پوشش) خارج شود و این عرصه ها در طبیعت به‌صورت اراضی با تک ­درختان پراکنده مشاهده شوند.

خوشبختانه به‌دلیل وجود شرایط اکولوژیکی مناسب، جنگل‌کاری و احیای جنگل‌های تخریب‌شده کوهستانی امکان‌پذیر است.

حال این پرسش مطرح است که چه مقدار عرصه قابل جنگل‌کاری و احیا در این مناطق وجود دارد؟

طرح پژوهشی”‌بررسی تغییرات مرز فوقانی جنگل‌های هیرکانی با استفاده از داده‌های ماهواره­ای” که نتایج آن در سال ۱۳۸۵ در مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور منتشر شد، این تغییرات را در یک بازه زمانی ۱۵ساله (۱۳۸۳-۱۳۶۸) بررسی کرد.

براساس بخشی از نتایج این طرح که در جدول ۱ ارائه شده است، مساحت اراضی قابل جنگل‌کاری و احیا در حاشیه بالادست جنگل‌های هیرکانی ۴۵۴۱۴۳ هکتار برآورد شد که سطح آن در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان به‌ترتیب ۱۱۵۸۲۹، ۲۴۳۴۴۷ و ۹۴۸۶۷ هکتار است.

جدول ۱-  مساحت اراضی قابل جنگل‌کاری و احیا در حاشیه بالادست جنگل‌های هیرکانی به‌تفکیک استان

براساس قسمتی دیگر از نتایج این طرح پژوهشی، در بازه زمانی ۱۵ساله (۱۳۸۳-۱۳۶۸) متوسط شدت تخریب سالانه جنگل‌های هیرکانی در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان در این دوره به‌ترتیب ۰/۲۱، ۰/۴۹ و ۰/۶۹ درصد برآورد شد.

میزان و شدت خسارات سیل طی سال‌های گذشته به‌‌ویژه سیل فروردین ۱۳۹۸ در استان‌های مذکور (به‌ویژه استان گلستان)، ارتباط مستقیمی با متوسط شدت تخریب سالانه جنگل طی ۲۰ سال گذشته در این استان‌ها دارد.

توصیه می­شود به‌منظور حفظ و احیا جنگل‌های هیرکانی، دستگاه اجرایی متولی (سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور) اقدام به تهیه طرح کلان جنگل‌کاری در محدوده اراضی مندرج در جدول ۱ نموده و طی یک برنامه ۱۰ الی ۲۰ساله براساس اولویت اراضی و شدت سیل‌خیزی اراضی، به جنگل‌کاری و احیا اراضی جنگلی تخریب شده اقدام کند.

این اقدام علاوه بر جلوگیری از تخریب بیشتر جنگل‌های کوهستانی می‌تواند اثرات محیط‌زیستی و اقتصادی- اجتماعی بی‌شماری ازجمله کنترل سیلاب در استان‌های شمالی کشور را  نیز داشته باشد.