آویشن، از گیاهان دارویی مورد استفاده ایرانیان از گذشتههای بسیار دور.
گروهی از گیاهان خانواده نعناع یا Lamiaceae و سه جنس مختلف این خانواده شامل Zataria، Ziziphora و Thymus، به عنوان آویشن شناخته می‌شوند.
جنس Thymus
از این میان جنس Thymus جزو شناخته‌شده‌ترین گیاهان دارویی در ایران و جهان محسوب می‌شود. این گیاه در اغلب مناطق کشور رشد می‌کند و کاربردهای بسیاری در صنایع داروسازی و غذایی دارد سرشاخه اندام هوایی آویشن حاوی روغن اسانسی( اسانس) با ترکیب‌های فنلی و غیرفنلی است. ترکیب‌های فنلی Thymol و Carvacrol موجود در جنس آویشن (Thymus)، باعث ایجاد ویژگی های دارویی و فارماکولوژیک متعددی در این گیاه شده است. اسانس آویشن خاصیت ضدباکتری، ضدقارچ، ضد‌اکسایش (آنتی‌اکیسدان) و غیره دارد.
در ایران ۱۷ گونه آویشن بومی شناسایی شده است.
رویشگاه‌های متنوعی از گونه‌های مختلف این جنس در کشور وجود دارد که می‌تواند به‌عنوان منابع غنی از ذخایر ژنتیکی این گیاه دارویی مورد استفاده قرار گرفته و الگوی مناسبی برای استقرار و کشت آن‌ها باشد.
به‌منظور ارزیابی ابعاد متنوع تحقیقاتی این گیاه دارویی ارزشمند، فاز اول طرح جامع تحقیقاتی تحت عنوان”بررسی پراکنش، نیازهای اکولوژیک، امکان کشت و اهلی کردن و ویژگی‌های فیتوشیمیایی گونه‌های جنس آویشن (Thymus)” از سال ۱۳۸۶ با بیش از ۶۰ پروژه و زیرپروژه تحقیقاتی در قالب ۵ پروژه ملی و تعدادی از پروژه های منطقه‌ای خاص به‌مدت پنج‌سال در مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور توسط پژوهشگران توانمند این مؤسسه در ستاد و مراکز استانی با سرپرستی دکتر ابراهیم شریفی عاشورآبادی اجرا شد.
در این طرح موضوعات متنوعی مانند اکولوژی، سازگاری، فیتوشیمی، کشت دیم، آفات و بیماری‌ها، تنوع ژنتیکی، حاصلخیزی خاک، روش‌های تکثیر، همزیستی با میکوریزا، مبارزه با علف های هرز، کشت مخلوط، منحنی‌های رشد گونه های مختلف و تعیین زمان برداشت، تعیین نیاز آبی گیاه، تکنولوژی بذر و آزمون‌های میکروبی مورد بررسی قر ار گرفته است.
معرفی ارقام جدید آویشن در انتهای فاز دوم
در فاز دوم طرح، علاوه بر گونه‌های جنس Thymus دو جنس Zataria و Ziziphora نیز مورد بررسی قرار گرفته‌است. در فاز دوم توده‌های برتر و همچنین ارقام مناسب آویشن با ویژگی‌های منحصر به فرد مانند سازگاری مناسب، یکنواختی در تولید، عملکرد بالا و ماده موثره با کیفیت مطلوب معرفی خواهد شد.
دستاورد‌های حاصل از پژوهشهای انجام گرفته روی این گیاه
نتایج درخشان این پژوهش، در قالب مجموعه‌ای ۱۵ جلدی در تحقیقات آویشن و پس از آن، اطلس رنگی آویشن‌های ایران منتشر شده و در اختیار علاقمندان قرار گرفته است.
مجموعه تحقیقات آویشن موضوعات متنوعی را شامل می شود که از زوایای مختلف می‌تواند در تجاری سازی مورد استفاده قرار گیرد. در حال حاضر بانک اطلاعات کاملی از نتایج طرح جامع وجود دارد که برای بخش‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشکده‌های دارو سازی، دانشکده های منابع طبیعی و کشاوری، صنایع غذایی قابل بهره‌برداری است.
معرفی توده‌ها و ارقام برتر و ارائه کیت‌های ضد‌میکروبی اکسشن‌های آویشن از مواردی است که قابلیت تجاری سازی بالایی دارد. در پروژه اثر ضد میکروبی اسانس اکسشن‌های آویشن که از رویشگاه‌ها و مزارع مختلف در سطح کشور جمع آوری شده است، ویژگی ضد باکتریایی و قارچی اسانس هر کدام از گونه‌ها مورد بررسی قرار گرفته که نتایج بدست آمده به عنوان کیت‌های ضد میکروبی در صنایع غذایی، دارویی و بهداشتی قابل استفاده است.
