چشمه‌ها بخشی از رویشگاه‌های ماندابی هستند که در مناطق کوهستانی به‌صورت گسترده پراکنده‌اند و تحت‌تاثیر مستقیم بارندگی، توپوگرافی و کمیت آب‌های زیرزمینی در آبخوان‌ها هستند. با اینکه اهمیت آنها به‌صورت تک‌چشمه با توجه به سطح کوچک پوشش آنها ابتدا به ساکن چشمگیر نمی‌باشد ولی تنوع و فراوانی این چشمه‌ها اهمیت آنها را به‌عنوان یک رویشگاه ماندابی صد چندان نموده است.
این چشمه‌ها بستر گسترده‌ای را برای شکوفایی تنوع زیستی از گیاهان ماندابی، حیات‌وحش، پرندگان و میکروارگانیسم‌های خاکی و آبی فراهم کرده است. با توجه به تفاوت در عرض‌های جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا، تنوع بستر زمین‌شناسی و خاک، شیب، جهت، نوع رویشگاه و کمیت و کیفیت آب آبخوان‌ها، تحت‌تاثیر جریان آب چشمه‌ها، رویشگاه‌های ماندابی مختلفی بوجود می‌آید. چشمه‌های آب گرم و سرد، چشمه‌های آب شیرین و شور، چشمه‌های آهکی و غیره هرکدام بستگی به شرایط خاص خود آشیان اکولوژیک متنوع را بوجود می آورند. تنوع آشیان اکولوژیک بسترساز تنوع بالای زیستی در مناطق کوهستانی کشور می‌شود. به‌دلیل پراکندگی گسترده، فراوانی و تنوع اکولوژیک، ارزش حیاتی این چشمه‌ها از تالاب‌ها بیشتر است ولی در مقیاس تک‌چشمه، اهمیت آنها چه از نقطه نظر هیدرولوژی و چه تنوع زیستی و اهمیت رویشگاهی کمتر جلوه می‌کند به همین دلیل اهمیت اکولوژیک آنها زیاد مورد توجه قرار نگرفته است. در حالیکه حتی در مقیاس تک‌چشمه‌ها، گونه‌های مختلف گیاهی، جانوری، میکروبی و گاهی انحصاری و نادر زندگی می‌کنند. نقش این نوع رویشگاه ماندابی به‌خصوص در مناطق خشک، کلیدی و مهم می‌باشد.
در مناطق خشک و نیمه خشک، در نتیجه تغییر اقلیم و مدیریت ناپایدار آب به‌خصوص آب‌های زیرزمینی درعمل این رویشگاه‌ها در معرض نابودی و خطر انقراض قرار گرفته‌اند. با خشکیدن هر چشمه، گونه‌های گیاهی و جانوری فراوان و میلیون‌ها میکروارگانیسم بدون آنکه ما متوجه بشویم نابود می‌شود.
براساس پژوهش‌های صورت گرفته (مقاله سمیرا زندی‌فر در همین شماره نشریه) توسعه چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق نقش معنی‌داری در خشکاندن چشمه‌سارها دارد و پافشاری انسان برای برداشت بیشتر از آب‌های زیرزمینی از طریق حفر چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق نه تنها آورد رودخانه را کاهش می‌دهد که سرانجام منجر به خشکیدگی تالاب می‌شود. در عمل چشمه‌ها را خشکانده و اکوسیستم وابسته به جریان آب آنها را نیز در معرض خطر انقراض قرار می‌دهد.
مرجع : مجله طبیعت ایران، دوره ۴، شماره ۱ – شماره پیاپی ۱۴، فروردین و اردیبهشت ۱۳۹۸
برای مشاهده متن کامل این نوشته ، به قلم جناب آقای دکتر عادل جلیلی،به “مجله طبیعت ایران” مراجعه نمایید.
