کاشت درختان اکالیپتوس در مناطق متأثر از گرد و غبار استان خوزستان

سارا تیموری

عضو هیئت علمی بخش تحقیقات صنوبر و درختان سریع الرشد، مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور

یکی از منابع پایدار تولید مواد لیگنوسلولزی زراعت چوب است که در مقایسه با برداشت چوب از جنگل‌های طبیعی و نیز  واردات چوب می‌تواند علاوه بر کمک به ترسیب کربن اتمسفر و حفظ اکوسیستم‌های طبیعی، سبب تأمین مواد اولیه صنایع چوب کشور و ارزش افزوده در این بخش شود. همانند هر توسعه‌ای، توسعه زراعت چوب مستلزم استفاده از توان و استعداد کمی و کیفی سرزمین برای جلوگیری از هدررفت منابع، تخریب محیط زیست و کاهش فقر انسانی است. با توجه به کمبود آب و لزوم استفاده بهینه از منابع آبی و بازچرخانی آن، استفاده از آب‌های نامتعارف حاصل از مناطق مسکونی، صنعتی و کشاورزی حاشیه کلان‌شهرها پس از تصفیه، به عنوان یک راهکار توصیه می‌شود. در عین آلاینده بودن این آب‌ها و محدودیت استفاده از آن در تولید محصولات خوراکی، استفاده از آنها را برای توسعه زراعت چوب مفید می‌نماید. از سوی دیگر بروز پدیده تغییر اقلیم و پیامدهای فراگیر آن در تخریب پوشش گیاهی، کاهش منابع آب در دسترس و افزایش رخدادهای گرد و غبار،  ضرورت برنامه‌ریزی جامع برای مدیریت سرزمین و استفاده از منابع را تأکید می‌کند. در این راستا رویکرد استفاده از منابع آبی نامتعارف جهت توسعه زراعت چوب با گونه Eucalyptus camaldulensis در حاشیه کلان‌شهر اهواز در استان خوزستان که در معرض پدیده گرد و غبار قرار دارد، می‌تواند با ایجاد پوشش درختی گسترده عمود بر جهت بادهای غالب منطقه با جذب ذرات درشت دانه از لایه‌های پایین‌تر جو، بر کاهش گسترش و فرونشست آنها در مناطق هدف اثرگذار باشد.

شکل 1- کشت تلفیقی گز و اکالیپتوس با استفاده از زهاب در مراحل اولیه استقرار [2]

جامع بودن این رویکرد، اثرات خود را در معیشت مردم محلی، کاهش گرد و غبار و مقابله با تغییر اقلیم نشان می‌دهد. به طوریکه تخصیص آب نامتعارف به دیم‌زارهای رهاشده کشاورزان برای توسعه اکالیپتوس کاری، به ارتقاء معیشت مردم محلی و کاهش مهاجرت و پیامدهای منفی ناشی از آن منجر می‌شود. از سوی دیگر با ایجاد پوشش درختی در مناطق برداشت ذرات، به کاهش رخداد گرد و غبار در مقیاس محلی کمک نموده و ترسیب کربن ناشی از آن در راستای اهداف مقابله با تغییر اقلیم، در بهبود شرایط محیط زیستی منطقه موثر می‌باشد.

با توجه به حجم آب فاضلاب تصفیه شده شهر اهواز و نیاز آبی Eucalyptus camaldulensis در اقلیم مذکور، 3400 هکتار عرصه را می‌توان زیر کشت این گونه برد. طرح ملی “تعیین اراضی مستعد زراعت چوب در حاشیه کلان‌شهرها با استفاده از آب‌های نامتعارف“ که در بخش تحقیقات صنوبر و درختان سریع الرشد موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور با تمرکز بر 11 شهر بزرگ انجام گرفته است، 6945 هکتار از عرصه‌های حاشیه شهر اهواز را با اولویت اراضی کشاورزی واقع در جنوب و شرق کمربند سبز همچنین اراضی کشاورزی رها شده واقع در کانون‌های گرد و غبار و حد فاصل آنها تا شهر اهواز، شناسایی و توصیه نموده است [1].

شکل 2- عرصه‌های حاشیه کلان‌شهر اهواز مناسب جهت اکالیپتوس‌کاری با آبهای نامتعارف [1]

منابع:

• [1] تیموری و همکاران، 1399. تعیین اراضی مستعد زراعت چوب در حاشیه کلان‌شهرها با استفاده از آب‌های نامتعارف، گزارش نهایی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.
• [2] دهقانی و همکاران، 1400. انتقال و پایش فناوری با استفاده از زه‌آب‌های کشاورزی در استان خوزستان در اراضی تامین شده از طریق کشت میگو، آرتمیا، گیاهان علوفه‌ای و چوبی با قابلیت درآمدزایی و اقتصادی بودن و با هدف تثبیت کانون‌های بحرانی تولید گرد و غبار. گزارش نهایی مرکز ملی تحقیقات شوری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی.