مدیریت پایدار جنگل‌ها و مقابله با مشکلاتی که حیات و توسعه این ذخایر ارزشمند را به خطر انداخته است، یکی از اهداف مهم سازمان‌های جهانی برای حفظ این منابع بی‌نظیر است. نقش حیاتی جنگل‌ها در حفظ تنوع زیستی، کنترل آب‌های سطحی، تغذیه ذخایر زیرزمینی و بسیاری دیگر از خدمات محیط‌زیستی اهمیت شناخت و حفاظت از این منابع را صدچندان می‌کند.
طی سال‌های اخیر، مدیریت پایدار جنگل‌ها در ایران با توجه به اهمیت جهانی این مقوله بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته که این مهم نیازمند شناخت و کنترل بیش از پیش جنگل‌های کشور است. برای شناخت دقیق و مدیریت صحیح، دسترسی به داده‌های به‌روز و قابل استناد امری حیاتی است.
پایش جنگل‌های طبیعی و دست‌کاشت کشور یکی از اهداف مهمی است که در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور دنبال می‌شود. اطلاعات به‌دست آمده از پایش جنگل‌ها نقش کلیدی در سیاست‌گذاری‌های کلان در ارتباط با مدیریت پایدار جنگل‌های کشور دارد.
مهدی پورهاشمی رییس بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در ارتباط با اجرای پروژه پایش جنگل‌های طبیعی سراسر کشور توضیح داد: “برنامه راهبردی پایش جنگل‌های کشور در شورای راهبردی مؤسسه مصوب شده و بخش تحقیقات جنگل مطابق با برنامه‌های اعلام‌شده از سوی این شورا، پروژههای مختلفی را در دستور کار خود قرار داده است. بر این اساس، مقرر شده است کلیه جنگل‌های طبیعی و دست‌کاشت کشور در نواحی مختلف رویشی پایش شوند. در برخی مناطق مانند جنگل‌های هیرکانی و زاگرس، پروژههای پایش آغاز شده و پایش سایر نواحی جنگلی کشور نیز به‌زودی وارد فاز اجرایی خواهند شد.”
پروژههای پایش برای بازه زمانی طولانی طراحی شده‌اند که طی فازهای مختلف اجرا خواهند شد.
فاز اول پایش جنگل‌های زاگرس از سال ۱۳۹۷ آغاز شده و تا سال ۱۴۰۲ ادامه دارد
در ارتباط با جنگل‌های زاگرس، فاز اول طرح جامع “سنجش و پایش جنگل‌های زاگرس” با شش پروژه ملی و بیش از ۸۰ زیرپروژه استانی در ۹ استان زاگرسی در حال اجراست. در این پروژه موضوعات مختلفی شامل ساختار، اندوخته کربن، پدیده زوال بلوط، ویژگی‌های فیزیکی- شیمیایی و زیستی خاک‌های جنگلی پایش شده، همچنین کاربرد پهپاد در مطالعات پایش مورد بررسی قرار خواهد گرفت. همزمان با اجرای طرح جامع مذکور، پروژه دیگری با عنوان تعیین گستره جنگل‌های زاگرس با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای در حال اجرا است که تکرار آن در سال‌های آینده می‌تواند روند تغییرات سطح این جنگل‌ها را به‌خوبی پایش کند.
مجری طرح جامع سنجش و پایش جنگل‌های زاگرس ادامه داد: “عملیات اجرایی فاز اول طرح جامع از مهرماه سال ۱۳۹۷ آغاز شده و در مهرماه ۱۴۰۲ خاتمه خواهد یافت. با توجه به استمرار پروژههای پایش، بلافاصله پس از اتمام فاز اول، فازهای بعدی اجرا خواهند شد. پروژه تعیین گستره جنگل‌های زاگرس نیز که از سال ۱۳۹۶ شروع شده، تا شهریور سال ۱۳۹۹ به اتمام خواهد رسید.”
اجرای پروژههای متعدد پایش در جنگل‌های هیرکانی و ارسباران
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در ارتباط با چگونگی پایش جنگل‌های هیرکانی گفت: “فاز اول پایش سطح جنگل‌های هیرکانی با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای در سال ۱۳۹۶ به پایان رسیده و گزارشات مربوطه نیز ارائه شده است. فاز اول پروژه شناخت ویژگی‌های مناسب راشستان‌های شمال کشور برای اعمال جنگلشناسی نزدیک به طبیعت نیز در سال ۱۳۹۶ به اتمام رسیده و فاز دوم آن با عنوان مطالعه پویایی توده از ابتدای مهرماه سال جاری (۱۳۹۸) آغاز شده است.
درمورد پایش سایر موضوعات توده‌های جنگلی هیرکانی، تاکنون دو پروژه ملی دیگر طراحی شده که فاز اول هر دو پروژه از سال ۱۳۹۶ آغاز شده و تا سال ۱۳۹۹ ادامه خواهند داشت. اساس کار هر دو پروژه، برداشت داده‌ها در قطعات نمونه ۱۰ آری دائمی است که در یک پروژه پایش رویش و موجودی حجمی و عناصر ساختاری جنگل‌های هیرکانی و ارسباران و در پروژه دیگر ارزیابی غنای پوشش گیاهی این جنگل‌ها در حال انجام هستند.
او ادامه داد: “علاوه بر پروژههای فوق، در جنگل های هیرکانی پروژه پایش وضعیت روشنه‌های جنگلی نیز در حال انجام شده است که فاز اول آن از سال ۱۳۹۶ شروع شده و سال ۱۳۹۹ به‌پایان می‌رسد”.
شروع پایش جنگل‌های ایرانی- تورانی و صحارا- سندی از سال آینده
رئیس بخش تحقیقات جنگل با اشاره به انجام پروژ‌های پایش در تمام حوزه‌های جنگل‌های کشور ادامه داد: “درمورد جنگل‌های ایرانی- تورانی مناطق مرکزی کشور نیز پایش موضوعات مختلف مرتبط با جنگل همانند جنگل‌های زاگرس و هیرکانی انجام خواهد شد. پروژههای پایش این مناطق در حال نهایی‌سازی بوده و پیش‌بینی می‌شود در سال ۱۳۹۹ وارد فاز اجرایی شوند”.
جنگل‌های دست‌کاشت کشور نیز پایش می‌شوند
پورهاشمی در ارتباط با پایش جنگل‌های دست‌کاشت کشور نیز اعلام کرد:« همزمان با پایش جنگل‌های طبیعی کشور، جنگل‌های دست‌کاشت نیز مورد پایش قرار می‌گیرند. پروژه پایش این جنگل‌کاری‌ها از مهرماه سال جاری (۱۳۹۷) آغاز شده و به‌تفکیک نواحی رویشی کشور اجرا خواهد شد. فاز اول این پروژه اختصاص به جنگل‌های دست‌کاشت استان‌های موجود در ناحیه رویشی ایرانی- تورانی داشته و درمجموع ۱۲ استان کشور را دربر می‌گیرد.
