هرباریوم اصفهان؛ گنجینه‌ای از تنوع زیستی ایران

• هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، با قدمتی بیش از ۴۰ سال، به عنوان یکی از معتبرترین هرباریوم‌های کشور شناخته می‌شود. این مرکز، با نگهداری بالغ بر ۲۰ هزار نمونه گیاهی، به مرجع مهمی برای پژوهش‌های علمی و حفاظت از تنوع زیستی تبدیل شده است.

به گزارش روابط عمومی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به نقل از ایرنا،  عضو هیئت علمی بخش تحقیقات منابع طبیعی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان روز یکشنبه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، با تأکید برسابقه چهل ساله هرباریوم مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان افزود: این مرکز حاوی بیش از ۲۰ هزار نمونه گیاهی است که شامل 150 تیره، 680 جنس و بیش از 2200 گونه به‌عنوان یکی از هرباریوم‌های مهم کشور محسوب می‌شود.

آزاده اخوان ادامه داد: نمونه‌های گیاهی جمع‌آوری شده مربوط به استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری، مرکزی، یزد و دیگر استان‌ها هستند که ۸۰ درصد این نمونه‌ها از استان اصفهان و ۲۰ درصد از دیگر استان‌ها جمع‌آوری شده‌اند.

وی افزود: هر نمونه هرباریومی سندی است که نشان‌دهنده وجود یک گونه در یک منطقه خاص جغرافیایی است و به‌عنوان مرجع برای تمامی تحقیقات علمی نیز محسوب می‌شود.

اخوان با اشاره به فرآیند جمع‌آوری گیاهان، بهترین زمان برای این کار را فصل بهار و تابستان، به‌ویژه هنگام گل‌دهی و میوه‌دهی اعلام کرد و گفت: در این فرایند باید توجه داشت که گیاهان از زیستگاه‌های طبیعی جمع‌آوری شوند و تمامی اجزای مهم مانند برگ، ساقه، گل و میوه در شرایط سالم و شاداب جمع‌آوری شوند.

عضو هیئت علمی بخش تحقیقات منابع طبیعی اصفهان در ادامه، به روش‌های خشک‌کردن و نگهداری نمونه‌ها اشاره کرد و توضیح داد: این فرایند باید به دقت انجام شود وگیاهان جمع‌آوری‌شده باید سریع پرس شوند تا از پژمردگی آنها جلوگیری شود. آنها را بین صفحات کاغذ جاذب رطوبت مانند روزنامه، تحت فشار قرار می‌دهند. این کاغذها باید به‌طور مرتب تعویض شوند تا از کپک‌زدگی جلوگیری شود.

وی همچنین تأکید کرد: نمونه‌ها باید در مکانی خشک و خنک با جریان هوای مناسب نگهداری شوند و پس از خشک شدن، بر روی مقوا چسبانده و با برچسب‌هایی شامل نام علمی، تاریخ و محل جمع‌آوری و سایر اطلاعات ذخیره شوند.

اخوان درخصوص دیجیتال‌سازی نمونه‌های هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان گفت: تا کنون تصویر 6 هزار نمونه هرباریومی تهیه و اطلاعات کامل آنها در فایل اکسل ثبت شده است و این کار به ما کمک می‌کند تا به راحتی به اطلاعات و مستندات، دسترسی داشته باشیم.

این محقق اصفهانی یکی از گونه‌های گیاهی که اخیرآً از استان اصفهان و به عنوان گونه جدید برای دنیا کشف شده را اعلام کرد و گفت: این گونه گیاهی به نام *Astragalus lignipes Akhavan & Maassoumi*  (یک گونه از خانواده باقلائیان) است که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردش از جمله ساختار مورفولوژیک خاص و تحلیل‌های مولکولی، شناسایی شده است.

وی توضیح داد: این گونه، در طی فصول رویشی سال‌های اخیر، از شهرستان فریدونشهر در ارتفاع 2600 متری جمع آوری و در هرباریوم مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان مورد بررسی قرار گرفت. این گیاه از نظر صفات مورفولوژی به عنوان گونه جدید تشخیص داده شد. سپس با همکاری مؤسسه تحقیقاتی ژنتیک گیاهی و گیاهان زراعی ( IPK) آلمان، تعدادی از ژن های هسته‌ای و کلروپلاستی این گیاه تعیین توالی شد. پس از آنالیز داده های مولکولی و مقایسه و تعیین روابط این گیاه با 24 گونه از گیاهان خویشاوند و مشابه، معرفی آن به عنوان گونه جدید در دنیا مورد تأئید قرار گرفت.

این گیاه، به دلیل پراکندگی جغرافیایی محدود و جمعیت‌های اندک، جزو گونه‌های نادر کشور محسوب می‌شود و بر اساس معیارهای IUCN( فهرست سرخ گونه‌ها) یا غنی ترین مرجع بررسی وضعیت حفاظت گونه‌های زنده در دنیا ، به عنوان “گونه در معرض خطر انقراض” طبقه‌بندی شده است.

اخوان با نگرانی از تأثیر تغییرات اقلیمی بر گیاهان و انقراض گونه‌هایی که هنوز شناسایی نشده‌اند، گفت: یکی از چالش‌های اصلی ما در این پروژه، محدودیت سرمایه‌گذاری و کمبود بودجه برای حفاظت و نگهداری از نمونه‌های گیاهی است.

وی در پایان افزود: اکنون مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی اصفهان در راستای تحولات نوین جهانی، دیجیتال‌سازی هرباریوم را در دستور کار دارد که این امر مستلزم حمایت‌های مالی و معنوی است تا بتوانیم به حفظ و توسعه این گنجینه‌های ارزشمند ادامه دهیم.

اخوان ادامه داد: حفظ، توسعه و بهره‌برداری صحیح از مجموعه هرباریوم‌های ایران، نیازمند همکاری و حمایت‌های پایدار مسئولان است؛ زیرا این مراکز می‌توانند به عنوان منابع با ارزشی برای پژوهش‌های آینده و حفظ تنوع زیستی کشور ایفای نقش کنند.

این محقق اصفهانی تأکید کرد: با اندکی حمایت، می‌توانیم این گنجینه‌ها را به یک سرمایه ملی تبدیل کنیم که نه تنها برای کشور، بلکه برای بشریت نیز ارزشمند خواهد بود.