سیدموسی صادقی
عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
منطقه رویشی صحارا-سندی ایران به‌طور عمده در چهار استان جنوبی کشور شامل استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و خوزستان گسترش دارد. با توجه به اینکه مرز گسترش مناطق رویشی از مرزهای استانی پیروی نمیکند و درجه‌حرارت و رطوبت از مهم‌ترین عوامل اکولوژیک در شکل‌گیری پوشش گیاهی در سطح کره زمین هستند، بنابراین پراکنش تیپ‌های گیاهی منطقه صحارا- سندی علاوه‌بر استان‌های مذکور، به‌صورت زبانههایی در بخش‌های جنوبی سایر استان‌های همجوار این منطقه مانند کرمان، فارس، کهگلیویه و بویراحمد، کرمانشاه و ایلام گسترش یافته و به‌صورت تیپ‌های خالص یا آمیخته در این استانها نیز گسترش یافته‌اند.
این منطقه رویشی به‌دلیل اینکه مناطق مسکونی و تجاری، صنعتی و کشاورزی را نیز در بردارد، از دخالت انسان در امان نمانده و در بعضی مناطق به‌شدت دچار تخریب شده است، به‌طوری‌که در بعضی مناطق، تغییر کاربری‌ها باعث نابودی پوشش گیاهی آن مناطق شده است. به‌عنوان نمونه، احداث اتوبانها، مناطق مسکونی و صنعتی، احداث تأسیسات نفتی و اسکله‌های دریایی و خطوط انتقال نفت و گاز باعث نابودی کامل پوشش گیاهی برخی مناطق و اکوسسیتم طبیعی آنها شده است.
گام اول برای حفاظت و احیای این اکوسیستمها، شناخت و پایش آنها است. در این راستا، طرح جامع پایش جنگلها و درختزارهای منطقه صحارا- سندی ایران توسط بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور آغاز شده و در دست اجرا است. در این طرح برای پایش 39 رویشگاه جنگلی مشتمل بر 24 تیپ جنگلی برنامه‌ریزی شده است. مهم‌ترین تیپ های جنگلی این منطقه در جدول 1 ارائه شده‌اند.
جدول 1- مهم‌ترین رویشگاه‌های جنگلی منطقه صحارا- سندی ایران که مورد پایش هستند.
| ردیف | نام استان | نام رویشگاه | نام تیپ یا گونه غالب |
| 1 | خوزستان | رویشگاه کنار، لالی- مسجدسلیمان | کنارستان (Ziziphus spina-christi (L.) Desf.) |
| 2 | خوزستان | رویشگاه شورگز، اهواز | شورگز (Tamarix sp.) |
| 3 | خوزستان | رویشگاه کویره، شوش | کویره Prosopis koelziana Burkart)) |
| 4 | خوزستان | رویشگاه پده، شوش | پده (Populus euphratica Oliv.) |
| 5 | خوزستان | رویشگاه موبر (گیشدر)، مسجدسلیمان | موبر (.Periploca aphylla Decne) |
| 6 | بوشهر | رویشگاه انارشیطان، تنگستان | انارشیطان (Tecomella undulata (Sm.) Seem.) |
| 7 | بوشهر | رویشگاه رملیک، پشت‌پر از توابع دشتستان | رملیک (Ziziphus nummularia (Burm.f.) Wight & Arn.) |
| 8 | بوشهر | رویشگاه آکاسیا، روستای رزم‌آباد، شهر شنبه-دشتی | آکاسیا (Acacia albida Delile) |
| 9 | بوشهر | رویشگاه کنار دشتستان (ایستگاه چهوک) | کنارستان (Ziziphus spina-christi (L.) Desf.) |
| 10 | بوشهر | رویشگاه کنار دشتی (ایستگاه لاور) | کنارستان (Ziziphus spina-christi (L.) Desf.) |
| 11 | بوشهر | رویشگاه جنگل حرا (خلیج نایبند) | حرا (Avicennia marina (Forssk.) Vierh.) |
| 12 | بوشهر | رویشگاه کهور ایرانی (شهرستان عسلویه) | کهور ایرانی (Prosopis cineraria (L.) Druce) |
| 13 | بوشهر | رویشگاه گز حاشیه رودخانه حله (شهرستان دشتستان)، جنگل‌های کره‌بند | شورگز (Tamarix sp.) |
| 14 | بوشهر | رویشگاه گز حاشیه رودخانه مند (شهرستان دشتی) | شورگز (Tamarix sp.) |
| 15 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه پیر فنوج ، شهرستان فنوج | پیر (Salvadora oleoides Decne.) |
| 16 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه کهور ایرانی بین ایرانشهر و دلگان | کهور ایرانی (Prosopis cineraria (L.) Druce) |
| 17 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه کلیر بمپور، شهرستان بمپور | کلیر (Capparis decidua (Forssk.) Edgew.) |
| 18 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه حرا، شهرستان چابهار | حرا (Avicennia marina (Forssk.) Vierh.) |
| 19 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه گیشدر، شهرستان نیکشهر، تنگ‌سرحه | گیشدر (موبر) (.Periploca aphylla Decne) |
| 20 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه گازرخ، شهرستان فنوج | گازرخ (Moringa peregrina (Forssk.) Fiori) |
| 21 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه داز، ایرانشهر | داز (Nannorrhops ritchieana (Griff.) Aitch.) |
| 22 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه کرت، چابهار | کرت (Acacia nilotica (L.) Delile) |
| 23 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه شیشم ایرندگان، شهرستان خاش | شیشم (Dalbergia sissoo DC.) |
| 24 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه گز، حاشیه رودخانه بمپور، شهرستان بمپور | شورگز (Tamarix sp.) |
| 25 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه گز حاشیه دریاچه هامون | شورگز (Tamarix sp.) |
| 26 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه انارشیطان، شهرستان قصرقند | انارشیطان (Tecomella undulata (Sm.) Seem.) |
| 27 | سيستان وبلوچستان | رویشگاه استبرق، اطراف بمپور شهرستان بمپور | استبرق (Calotropis procera (Aiton) Dryand.) |
| 28 | هرمزگان | رویشگاه کهور ایرانی، دهتوجان، شهرستان بندرعباس | کهور ایرانی (Prosopis cineraria (L.) Druce) |
| 29 | هرمزگان | رویشگاه تج، آبگرم گنو، شهرستان بندرعباس | تج (Acacia ehrenbergiana Hayne) |
| 30 | هرمزگان | رویشگاه گبر، لنگه (شهرستان لنگه) | گبر (Acacia tortilis (Forssk.) Hayne) |
| 31 | هرمزگان | رویشگاه زیتون‌تلخ، شهرستان بندرعباس کوه گنو | زیتون تلخ (Olea ferruginea Wall. ex Aitch.) |
| 32 | هرمزگان | رویشگاه پچیلوک، شهرستان بندرعباس، ایستگاه قلعه‌قاضی | پچیلوک (Leptadenia pyrotechnica (Forssk.) Decne.) |
| 33 | هرمزگان | رویشگاه شورگز، شهرستان بندرعباس، رودخانه گچین | شورگز (Tamarix sp.) |
| 34 | هرمزگان | رویشگاه چوچ شهرستان بندرعباس | چوچ (Salvadora persica L.) |
| 35 | هرمزگان | رویشگاه گازرخ شهرستان بشاگرد | گازرخ (Moringa peregrina (Forssk.) Fiori) |
| 36 | هرمزگان | رویشگاه حرا، شهرستان سیریک | حرا (Avicennia marina (Forssk.) Vierh.) |
| 37 | هرمزگان | رویشگاه چندل، شهرستان سیریک | چندل (Rhizophora mucronata Lam.) |
| 38 | هرمزگان | رویشگاه مغیر، میناب، شهرستان میناب | مغیر (Acacia oerfota (Forssk.) Schweinf.) |
| 39 | هرمزگان | رویشگاه کنار، سرخون به سیاهو، شهرستان بندرعباس | کنارستان (Ziziphus spina-christi (L.) Desf.) |
بررسی‌های میدانی و جنگل‌گردشی‌ها نشان داد که این تیپ‌های جنگلی در اکوسیستم‌های مختلفی شامل اکوسیستم‌های آبی، خشکی و اکوتون‌های بین اکوسیستم‌های خشکی و آبی رویش دارند. تصاویری از برخی رویشگاه‌های جنگلی منطقه صحارا-سندی ایران که مورد پایش قرار دارند، در ادامه آورده شده است.
شکل 1- کنارستان های منطقه تنگ ارم، دشتستان، استان بوشهر، تیرماه 1400
