معرفی جنس ها و گونه‌های مهم مرتعی ایران

دکتر علی رضا افتخاری: عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور

جنس  Stachys

 از جنس سنبله‌ای (شاطرا، صوراسرافیل) 34 گونه گياه علفی چند ساله در کشور رشد مي‌کند که اغلب در مراتع قشلاقی و ییلاقی کشور رشد و نمو می‌کنند. از این جنس 13 گونه انحصاری در کشور وجود دارد. در بین گونه‌های این جنس هم گیاه دارویی (Stachys lavandulifolia) هم گیاه جانشین شونده یا مهاجم(Stachys inflata ) وجود دارد.

گونه سنبله ارغوانی یا بادکنکی (Stachys inflata) در بیشتر مراتع استپی و نیمه‌استپی در شرایط چرای شدید به همراه گونه جارو یا چزه (Stachys orientalis)  دیده می‌شود و می‌توان ادعا نمود این دو گونه در مراتع کشور به دلیل تخریب و چرای بیش از اندازه، در حال افزایش قابل توجهی هستند. گرچه هر دو گونه مورد چرای دام قرار می‌گیرند و بسته به ترکیب گیاهی می‌توانند کلاس 2 (اغلب در مراتع استپی) تا کلاس 3 (اغلب در مراتع نیمه‌استپی) باشند. اما گسترش آنها در مراتع مطلوب نبوده و غالبا با حذف گونه‌های بومی مراتع که خوش خوراک‌تر هستند؛ همراه است. افزایش این دو گونه در مراتع استپی و نیمه‌استپی کشور در واقع زنگ خطر شروع روند تخریب می‌باشد که باید مدیران مراتع به این مساله توجه کنند.

گونه سنبله زیبا، چای کوهی، چای چوپان، توکلیجه (زبان ترکی) و … (Stachys lavandulifolia) از گیاهان دارویی شناخته شده و با پراکنش قابل توجه در مراتع ییلاقی کشور است که خواص متعددی دارد که دم کرده آن بیشتر به عنوان آرام‌بخش و کاهنده دردهای سیستم گوارشی استفاده می‌شود. از خواص اصلی چای کوهی می‌توان به آرام بخش بودن، نشاط آور، تقویت کننده اعصاب، ضد درد، تقویت معده و کبد نام برد. بسته به مناطق مختلف رنگ و طعم این چای متفاوت بوده و طیف رنگ‌هایی از سبز فسفری تا به رنگ چای دیده می‌شود.