مصطفی خوشنویس1، سید احسان ساداتی2 مجید حسنی3
1- عضو هیئت علمی، بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
2- عضو هیئت علمی، بخش تحقیقات منابع طبیعی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مازندران
3- پژوهشگر بخش تحقیقات جنگل، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور
سابقه شناسایی و ثبت اطلاعات بلندمازوی کهنسال لیراسرا
این درخت اولین بار توسط مدیر جنگل وقت، آقای دکتر جهانسوز فروغی، شناسایی شد. با توجه به اینکه این درخت در مسیر احداث جاده جنگلی قرار داشت، با هدف حفاظت از آن، جاده جنگلی به پیشنهاد دکتر فروغی، 20 متر تغییر مسیر داده شد. در مراحل اجرایی پروژه ملی “شناسایی درختان کهنسال ایران (زیرپروژه استان مازندران)”، این درخت توسط آقای دکتر فروغی به مجری زیرپروژه استان، آقای دکتر ساداتی، معرفی شد و اطلاعات این درخت توسط ایشان ثبت شد. با توجه به قامت شگرف این درخت، مقرر شد تا از این درخت دوباره بازدید شود و اطلاعات جامع‌تری از آن به‌منظور ثبت به‌عنوان اثر طبیعی ملی، برداشت شود. در اردیبهشت 1402، گروه کارشناسی شامل آقایان مهندس خوشنویس (مجری ملی پروژه)، دکتر ساداتی (مجری زیرپروژه استانی)، دکتر فروغی (رئیس دفتر مطالعات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران- نوشهر) و مهندس حسنی (پژوهشگر بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور) بازدید دوباره‌ای از این درخت انجام داده و اطلاعات جامعی از آن به شرح زیر ثبت کردند:
موقعیت
این بلوط کهنسال در استان مازندران، شهرستان نوشهر، بخش مرکزی، دهستان خیرودکنار، جنگل لیراسرا، سری 6 سرسرا در کنار جاده جنگلی معروف به سم اسب رویش دارد. ارتفاع محل این درخت، 400 متر از سطح دريای آزاد است. جهت دامنه شمال شرقی، میانگین شیب دامنه 10 تا 15 درصد، تیپ رویشگاه انجیلی- ممرز و گونه های همراه آن شامل خرمندی، نمدار، ممرز، افرا، بلندمازو و انجیلی هستند.
وضعیت موجود
تنه درخت کاملاً سالم، قائم، استوانه ای، بلند و کشیده، محکم و ستبر است. از بن درخت تا ارتفاع 4.8 متری، گورچه های پهن و گستردهای دارد. بررسی کنده درخت نشان می‌دهد که درون‌پوسیدگی به‌نسبت گستردهای در داخل تنه آن وجود دارد و وجود این درون‌پوسیدگی از یک حفره که در بین گورچه ها وجود دارد، مشهود است. تنه این درخت، بسیار بلند و کشیده است. اولین شاخه های تاج درخت در ارتفاع حدود 20 متری بر تنه آن رویش یافته است، اما تاج اصلی درخت از ارتفاع حدود 25 متری شکل گرفته است. تنه درخت استوانه ای و قائم است و مختصری به سمت شمال غربی تمایل دارد. در گذشته گیاه داردوست به تنه آن تکیه کرده و بالا رفته است، اما در حال حاضر خشک شده و آثار آن بر سطح جانبی درخت دیده میشود. تاج درخت به‌نسبت متقارن و گسترده، شاداب و سلامتی مطلوبی دارد و هیچ سرخشکیدگی روی تاج آن مشاهده نمی‌شود. رأس یکی از شاخه های فرعی تاج در ارتفاع فراتر از 40 متری، بر اثر عوامل اقلیمی شکسته شده است. در قسمت کنده آن، سه تا چهار کلاهک نیمه‌پهن قارچ سم‌اسبی رویش دارد که لازم است درمان اساسی در کنده درخت انجام شود. در سال بازدید (1402) آثار باقیمانده بذرآوری مختصری مربوط به سال گذشته در زیر تاج درخت مشاهده شد. در عمق بین برخی گورچه ها، پوست کُنده درخت از بین رفته است و نیاز به پانسمان دارد.
مشخصات ویژه درخت
پیرامون کنده درخت 2160 سانتیمتر، پیرامون برابر سینه تنه آن 1320 سانتیمتر، میانگین قطر برابر سینه آن 420 سانتیمتر، قطر تنه در ارتفاع پنج متری 191 سانتیمتر، ارتفاع تنه 25 متر، ارتفاع درخت 63.3 متر، طول و عرض تاج آن 38.5×27.5 متر و سطح تاج آن 855 مترمربع است. سن درخت با توجه به میانگین رویش درختان کهنسال بلندمازو، 450 تا 500 سال برآورد شد. با توجه به کهنسال بودن درخت و ارزشمند بودن آن، حفظ آن به‌عنوان اثر طبیعی ملی، اهمیت ویژه‌ای دارد که مراحل اولیه ثبت این اثر طبیعی، انجام شده است.
شکل 2- نمایی از تنه بلندمازوی کهنسال جنگل لیراسرا، سری 6 سرسرا، شهرستان نوشهر (عکس: مصطفی خوشنویس، 14/2/ 1402)
شکل 3- نمایی از درخت بلندمازوی کهنسال جنگل لیراسرا، سری 6 سرسرا، شهرستان نوشهر (14/2/ 1402)
