شناخت الگوی استقرار زادآوری طبیعی، پیش‌نیاز احیای جنگل‌های زاگرس (فاز اول: گونه بلوط ایرانی)

احمد حسینی

دانشیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان ایلام

امروزه مسئله زادآوری طبیعی از چالش‌های اساسی جنگل‌های زاگرس است. خشکسالی‌ها و خشکیدگی‌های درختی گسترده اخیر نیز بیش از پیش بر مشکل مذکور افزوده است. بذرکاری‌های منظم انجام‌شده در عرصه‌های جنگلی توسط دستگاه‌های اجرایی نیز تاکنون نتوانسته کمک مؤثری برای تقویت زادآوری باشد. یکی از راهکار‌های موفق و کمک‌کننده در این راستا، استفاده از روش همگام با طبیعت است. به‌عبارت بهتر، شناخت نحوه استقرار زادآوری طبیعی و تقلید از الگوی آن در هنگام بذرکاری یا نهال­کاری در عرصه بسیار مهم است. در این راستا، پروژه تحقیقاتی “بررسی و شناخت نحوه استقرار زادآوری طبیعی در جنگل‌های بلوط ایرانی (Quercus brantii Lindl.) به‌منظور استفاده از آن در احیای جنگل” در جنگل‌های دالاب استان ایلام اجرا شد و طی آن الگوی استقرار زادآوری طبیعی برخی گونه‌های درختی و درختچه‌ای در شرایط رویشگاهی مختلف و موقعیت‌های استقرار زادآوری (شامل زیر و پناه درختان، زیر و پناه درختچه‌ها، زیر و پناه بوته‌ها، کنار سنگ‌ها و فضای آزاد) تعیین شد. در شکل‌های 1 تا 3، الگوی استقرار زادآوری طبیعی بلوط ایرانی نشان داده شده است.

شکل 1- نمایی از نهال­ طبیعی بلوط ایرانی مستقرشده در کنار سنگ (عکس از: احمد حسینی)

شکل 2- نمایی از نهال­های طبیعی بلوط ایرانی مستقرشده در زیر و پناه تاج درخت بلوط (عکس از: احمد حسینی)

شکل 3- نمایی از نهال طبیعی بلوط ایرانی مستقرشده در فضای باز و بدون پوشش (عکس از: احمد حسینی)

در این بررسی، بیشترین استقرار زادآوری طبیعی بلوط ایرانی در منطقه مورد مطالعه از نظر شرایط رویشگاهی، در دامنه‌های شمالی و محدوده ارتفاعی 1380 تا 1480 متر از سطح دریا و از نظر موقعیت استقرار زادآوری در زیر و پناه تاج درختان بلوط و بنه مشاهده شد. همچنین، بیشترین زادآوری بلوط در سمت شمالی تاج درختان و در محدوده ثلث اول شعاع تاج درخت دیده شد. کمترین استقرار زادآوری بلوط بسته به شرایط رویشگاهی، در زیر و پناه بوته‌ها و فضای باز بود. بیشترین تراکم نهال‌های بلند بلوط ایرانی در محدوده ثلث سوم شعاع تاج درخت مشاهده شد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که تاج درخت مهم‌ترین نقش را در استقرار نهال‌های بلوط و پرستاری آنها در مقایسه با سایر موقعیت‌های استقرار زادآوری در جنگل دارد.