نشست یک‌روزه محور تخصصی «مدیریت حوضه آبخیز و جنگل‌داری اجتماعی» از سلسله‌نشست‌های هشتگانه همایش بین‌المللی «مدیریت پایدار جنگل‌های زاگرس» دوشنبه 22 اردیبهشت 1404 به میزبانی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور به‌صورت حضوری و برخط برگزار شد.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در این نشست که بیش از 200 نفر از کارشناسان، متخصصان و علاقمندان از بخش‌های اجرا، آموزش، پژوهش، تشکل‌های مردم‌نهاد و سایر علاقمندان حضور داشتند، هفت سخنرانی کلیدی به‌شرح زیر ارائه شد:
1) نگاهی اجمالی به پژوهش‌های مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور در جنگل‌های زاگرس (خسرو ثاقب‌طالبی)
در این سخنرانی، معاون پژوهشی مؤسسه، ضمن اشاره اجمالی به فعالیت‌ها، عملکرد و دستاوردهای شاخص مؤسسه از بدو تأسیس (1348) تاکنون، اظهار داشت: در بخش تحقیقات جنگل از مجموع 1050 پروژه خاتمه‌یافته، 335 پروژه در جنگل‌های زاگرس انجام شده است. قدیمی‌ترین پژوهش‌های خاتمه‌یافته که مربوط به سال 1348 بودند، بر پروژه‌های سازگاری گونه‌های پهن‌برگ و سوزنی‌برگ تمرکز داشتند.
وی افزود: موضوع بیش از نیمی (53 درصد) از پژوهش‌ها مسائل جنگل‌شناسی و اکولوژی جنگل‌های زاگرس بوده و موضوعات اقتصادی- اجتماعی زاگرس کمترین سهم (5 درصد) را داشته‌اند. شناسایی و تهیه نقشه 159 محوطه بذرگیری گونه‌های غالب زاگرس در سطحی بیش از 160 هزار هکتار با مشارکت سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، شناسایی و ثبت درختان کهنسال، شناسایی علل بروز زوال بلوط در جنگل‌های استان ایلام و راهکارهای برون‌رفت از آن، پرورش توده‌های شاخه‌زاد بلوط، تولید مایه تلقیح میکوریزی برای ایجاد همزیستی با گونه‌های درختی و درختچه‌ای و پهنه‌بندی تغییرات اقلیمی و مخاطرات طبیعی ازجمله مهم‌ترین فعالیت‌های بخش تحقیقات جنگل در زاگرس بوده است.
وی همچنین درمورد بخش تحقیقات صنوبر و درختان سریع‌الرشد به معرفی کلن‌های موفق و برتر صنوبر به‌ویژه دو رقم صنوبر البرز و سالاری برای استان‌های زاگرسی، تعیین مساحت صنوبرکاری‌های استان‌های زاگرسی، تهیه نقشه اراضی مستعد کاشت صنوبر در حاشیه رودخانه‌های دائمی زاگرس؛ همچنین، در بخش تحقیقات گیاه‌شناسی به تهیه فلور رنگی و فلور ایران، نمونه‌های گیاهی به‌ویژه گونه‌های اندمیک ذخیره‌شده در هرباریوم مرکزی ایران و هرباریوم‌های استان‌های زاگرسی، حفاظت برون‌رویشگاهی گونه‌های گیاهی زاگرس در باغ گیاه‌شناسی ملی ایران و باغ‌های اقماری خرم‌آباد و همدان و بانک ژن غنی پشتیبان گونه‌های گیاهی زاگرس؛ از سویی دیگر، در بخش تحقیقات حفاظت و حمایت منابع طبیعی به شناسایی آفات و بیماری‌های نوپدید و بازپدید، پایش و مدیریت آفات و بیماری‌های جنگل‌های زاگرس و در بخش تحقیقات زیست‌فناوری منابع طبیعی به ایجاد بانک پشتیبان فراسرد برای نگهداری از بذر گونه‌های جنگلی زاگرس، ارزیابی ژنتیکی محوطه‌های بذرگیری زاگرس و تهیه پایگاه داده اطلاعات کروموزومی گیاهان زاگرس به‌عنوان دستاوردها و فعالیت‌های شاخص مؤسسه اشاره داشت.
2) مروری بر ساختار عشایر در جنگل‌های زاگرس (احمد بیرانوند)
در این سخنرانی به‌طور مبسوط به نقش، پیشینه و اهمیت عشایر و همچنین نحوه تعامل ایشان با جنگل در حوزه زاگرس اشاره شد. همچنین، ساختار زندگی عشایری (ازقبیل جمعیت، مسیرهای کوچ، وضعیت پروانه‌های چرا، سازوکار اتراق در مناطق جنگلی) تشریح و نظام‌های موجود درآن بررسی شد. چالش‌ها و تهدیدهای کنونی عشایر زاگرس و راهکارهای برون‌رفت از بحران‌های کنونی مبتلابه این جوامع از دیگر مواردی بود که در این سخنرانی به آن اشاره شد. در انتها نیز پیشنهاداتی برای تعامل بهینه بین عشایر و جنگل با تأکید بر نگاه ویژه به عشایر به‌عنوان یکی از ارکان تأثیرگذار بر جنگل‌های زاگرس ارائه شد.
3) معیارها و شاخص‌های مدیریت پایدار جنگل‌های زاگرس (احمد ولی‌پور)
در این سخنرانی به مدیریت پایدار جنگل (SFM) و 7 معیار و 65 شاخص SFM در فرایند خاور نزدیک (قاهره مصر، 1996) اشاره شد. زیرسیستم‌های معیشت محلی، عوامل تخریب جنگل‌های زاگرس، سیاست‌های مبتنی بر تفکر کشاورزی و توسعه باغات، افزایش قابل توجه نقش جنگل در سبد معیشتی خانوار و جایگاه ضعیف منابع طبیعی در برنامه‌های توسعه کشور با ذکر مثال‌هایی از استان کردستان ازجمله موارد مهم دیگری بود که در سخنرانی ولی‌پور به آنها اشاره شد.
4) جنگل‌داری اجتماعی (نقی شعبانیان)
در این سخنرانی، ضمن ارائه توضیحات کاملی درمورد واقعیت‌های موجود در جنگل‌های زاگرس (ازقبیل تنوع بهره‌برداری‌های سنتی از درختان، فعالیت‌های توسعه‌ای و عمرانی، آتش‌سوزی، چرای بی‌رویه دام و زغال‌گیری) کلیاتی درمورد مبانی جنگل‌داری اجتماعی ارائه شد. مبانی نظری جنگل‌داری اجتماعی، پیشینه آن و مزایای حاصل از اجرای آن در کشورهایی از قبیل هند و اندونزی ازجمله موضوعات دیگر این سخنرانی بود. شعبانیان در این سخنرانی به لزوم اجرایی‌شدن جنگل‌داری اجتماعی در جنگل‌های زاگرس تأکید کرد.
5) جنگل‌داری اجتماعی؛ نجات یا تخریب زاگرس؟ (رحیم ملک‌نیا)
در این سخنرانی ضمن اشاره به موانع و مشکلات کنونی جنگل‌های زاگرس، به‌طور جامع به نقد عملکرد مسئولین سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در سیاستگذاری و برنامه‌ریزی مدیریتی در جنگل‌های زاگرس پرداخته شد. مواضع عموماً ضدونقیض و ساده‌انگارانه از طرح جنگل‌داری اجتماعی و عدم اطلاع‌رسانی شفاف و کامل به کارشناسان و متخصصان زاگرس ازجمله مهم‌ترین چالش‌های موجود در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری برشمرده شد. ملک‌نیا افزود: جنگل‌داری اجتماعی می‌تواند زمینه‌ساز تفکری باشد که منجر به واگذاری جنگل به مردم شود، بنابراین باید تمام ملاحظات لازم در این خصوص درنظر گرفته شود.
6) مدیریت جامع منابع زیستی حوضه‌های آبخیز زاگرس (جهانگیر پرهمت)
در این سخنرانی به نقش بی‌بدیل جنگل‌های زاگرس در تأمین منابع آبی کشور اشاره شد. پرهمت همچنین، به بحران‌های این حوزه ازقبیل زمین‌لغزش و رانش‌های زمین که در سال‌های اخیر تشدید شده است، پرداخت. در ادامه، مدیریت یکپارچه حوضه‌های آبخیز که تمام بوم‌سازگان‌های موجود در آن را شامل می‌شود، به‌عنوان یک روش مدیریتی کارآمد و مؤثر معرفی و الزامات آن ذکر شد.
7) بررسی امنیت بومسازگان و سلامت حوضه‌های آبخیز زاگرس (حمید نوری)
نوری، در این سخنرانی به فعالیت دفتر آبخیزداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور برای تهیه نقشه امنیت بومسازگان و سلامت حوضه‌های آبخیز زاگرس طی سالیان اخیر اشاره کرد. مواردی از قبیل روند تهیه نقشه مذکور، فرایند اجرایی و لایه‌های اطلاعاتی آن به‌طور کامل تشریح شد و ذکر شد که نقشه مذکور بزودی برای کل زاگرس نیز تهیه خواهد شد.
در ادامه جلسه نیز تعدادی از مدعوین، دیدگاه‌های خود را درمورد موضوع نشست مطرح کردند. نمایندگان سازمان‌های مردم‌نهاد شامل بیکران‌مهستی‌مهر (استان کرمانشاه)، بلوط دالاهو (استان کرمانشاه)، سبز چیا (استان کردستان)، مؤسسه کوشاسبز (استان لرستان)، نماینده جوامع محلی از منطقه بازفت استان چهارمحال و بختیاری و رئیس انجمن جنگل‌بانی ایران، ازجمله افرادی بودند که به ایراد نظرات خود پرداختند.
فصل مشترک تمام نقطه‌نظرات، لزوم توجه بیشتر به جوامع محلی، همراهی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با ایشان و امیدواری به نگاه ویژه سازمان برنامه و بودجه کشور به جنگل‌های زاگرس بود.
در انتهای جلسه اعضاء پانل نیز نقطه‌نظرات خویش را مطرح کردند. نجفی‌فر (رئیس مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی ایلام) ضمن اشاره به ناهماهنگی‌های موجود بین بخش اجرا و پژوهش، به لزوم تعامل بیشتر در این زمینه تأکید کرد.
گرشاسبی (عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری) ضمن تأکید بر مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز، به نقش‌آفرینی جوامع محلی و لزوم توجه بیشتر به ایشان اشاره کرد.
عواطفی همت (مدیر گروه جنگل‌داری و اقتصاد جنگل دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران) به مبانی مشارکت جوامع محلی در زاگرس و وابستگی و پیچیدگی‌های معیشتی ایشان اشاره و تأکید کرد که نباید چنین تصور شود که با مشارکت، تمام مشکلات زاگرس حل خواهد شد.
اشرفی‌پور (معاون امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور) ضمن انتقاد از افرادی که به ضعف عملکرد، برنامه‌ریزی و سیاستگذاری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور اشاره داشتند، فعالیت‌های سازمان را مبتنی بر برنامه و هدف دانسته و بر ادامه این روند تأکید کرد. همچنین، به اجرای طرح جنگل‌داری اجتماعی به‌عنوان اولویت اصلی سازمان مذکور در جنگل‌های زاگرس اشاره کرد.
در انتها، رئیس پانل، مهدی پورهاشمی (رئیس بخش تحقیقات جنگل مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور) با ذکر نکته کلیدی و حائز اهمیت محور نشست در قالب جمله مختصر «در حال حاضر باید اولویت در تمام جنگل‌های کشور، تهیه و اجرای طرح جنگل‌داری باشد»، خاتمه نشست را اعلام کرد.
جهت دریافت اخبار در کانال ایتا یا واتس‌آپ مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور کلیک کنید.
