سعیده اسکندری، عضو هیأت علمی بخش تحقیقات جنگل، در گفتگوی ویژه با روابط عمومی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور اظهار داشت: آتش‌سوزی، یکی از عوامل اصلی تخریب جنگلها و مراتع ایران است که سالانه صدها هکتار از این اکوسیستم‌های ارزشمند را نابود می‌کند. عوامل مختلفی در وقوع آتش در جنگلها و مراتع تأثیر دارند که می‌توان آنها را به دو دسته عوامل طبیعی(به‌ویژه، عوامل اقلیمی) و عوامل انسانی تقسیم‌بندی کرد. آتش‌سوزی، پیامدها و خسارت‌های فراوان و جبران‌ناپذیری را در عرصه‌های منابع طبیعی ایجاد می‌کند که جبران آنها مستلزم صرف هزینه‌های اقتصادی و محیط زیستی فراوانی است.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، اسکندری در ابتدا ضمن تأکید بر نقش تغییرات اقلیمی در افزایش میزان آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع طبیعی به‌ویژه جنگل‌های کشور، عوامل مؤثر در وقوع آتش‌سوزی در این عرصه‌ها را برشمرد و گفت:
تغییر اقلیم و گرمایش جهانی یکی از چالش‌های مهم جهان امروز است که اثرات مخرب و زیان‌باری بر محیط زیست، جنگلها و مراتع دارد. از آنجایی‌که ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک جهان قرار گرفته است، در سال‌های اخیر، متأثر از پیامدهای تغییر اقلیم بوده است. یکی از پیامدهای محیطی تغییر اقلیم در جنگلها، افزایش رخداد آتش‌سوزی در اکوسیستم‌های طبیعی از جمله در جنگل‌های ایران است.
وی افزود: اگرچه انسان، عامل اغلب آتش‌سوزی‌های جنگلی است، اما تغییر اقلیم و گرمایش جهانی نیز تأثیر مهمی بر افزایش آتش‌سوزی‌های سال‌های اخیر در جنگل‌های هیرکانی، ایران-تورانی و زاگرس داشته است. تغییر اقلیم، از طریق افزایش درجه‌حرارت، افزایش وزش بادهای گرم و خشکسالی، کاهش بارندگی و رطوبت نسبی، نقش مهمی در وقوع آتش‌سوزی‌های سال‌های اخیر در اکوسیستم‌های جنگلی ایران داشته است.
اسکندری با تأکید بر نقش عوامل انسانی در بروز آتش‌سوزی جنگلها و مراتع کشور گفت: انسان، عامل اغلب آتش‌سوزی‌ها چه به صورت عمدی و چه به صورت تصادفی است. این نوع آتش‌سوزی‌ها به دلیل حضور انسان در طبیعت، به‌ویژه در نزدیکی جاده‌های جنگلی، مناطق روستایی و مسکونی، زمین‌های کشاورزی و مناطق تفرجگاهی به وقوع می‌پیوندد.
وی ادامه داد: آتش‌سوزی‌های انسانی چه به صورت عمدی چه غیرعمدی، تهدیدی بزرگ برای امنیت ملی محسوب می‌شود. تنها طی جنگ اخیر با رژیم صهیونی، 9000 هکتار از جنگلها و مراتع ایران در اثر برخورد موشک‌ها و ریزپرنده‌های نظامی در گرمای تابستان در آتش سوختند و از بین رفتند.
همچنین احتمال استفاده خرابکارانه از آتش به‌عنوان ابزار فشار و تهدید داخلی و منطقه‌ای نیز وجود دارد. برخی از آتش‌سوزی‌های انسانی نیز به‌دلیل اختلافات قومی و قبیله‌ای به وقوع می‌پیوندند.
عضو هیأت علمی بخش تحقیقات جنگل با اشاره به ابعاد مختلف خسارت‌ها و پیامدهای آتش‌سوزی اظهار داشت: آتش‌سوزی، خسارت‌های اقتصادی-اجتماعی، امنیتی، فرهنگی و محیط‌زیستی فراوانی را جنگلها و مراتع جهان ایجاد می‌کند که کشور ما نیز از این امر مستثنی نبوده و این خسارت‌ها در همه ابعاد قابل مشاهده است.
وی گفت: آتش‌سوزی، علاوه بر نابودی درختان، محصولات فرعی جنگل و از دست رفتن توان تولیدی رویشگاه بر معیشت جوامع محلی و جنگل‌نشینان اثرات زیادی می‌گذارد همچنین، بسیاری از مشاغل موجود در محیط جنگل از جمله زنبورداری، جمع‌آوری محصولات فرعی و غیره در اثر آتش‌سوزی مختل می‌شوند. این امر موجب کوچ اجباری و مهاجرت روستاییان به شهرها شده که تبعات اقتصادی- اجتماعی فراوانی به دنبال دارد. لذا هرساله بخش عظیمی از هزینه دولت صرف جبران خسارات آتش‌سوزی می‌شود که خسارت زیادی بر اقتصاد ملی وارد کرده است. حال آنکه اگر آتش پیش‌بینی شود یا به موقع شناسایی و مهار شود، می‌توان جلوی بسیاری از خسارت‌های اقتصادی و مالی را گرفت.
اسکندری در ادامه با برشمردن پیامدهای بلندمدت محیط‌زیستی ناشی از تکرار آتش در اکوسیستم‌های هیرکانی و زاگرس گفت: کاهش تنوع زیستی، نابودی و انقراض گونه‌های ارزشمند بومی گیاهی و جانوری، افزایش استقرار گونه‌های مهاجم و کم‌ارزش، تغییر ترکیب گونه‌ای، تغییر ساختار جنگل، فرسایش شدید و کم عمق شدن خاک، گرم شدن به دلیل حرارت زیاد و انتشار گازهای گلخانه‌ای، کاهش منابع آبی جنگل و غیره، از جمله پیامدهای بلندمدت محیط‌زیستی ناشی از تکرار آتش در اکوسیستم‌های جنگلی است.
وی افزود: در جنگل‌های هیرکانی، گونه راش، به آتش، بسیار حساس است و به علت پوست تنه و برگ‌های نازک، به سرعت شعله‌ور شده و می‌سوزد. در مقابل، در جنگل‌های زاگرس، گونه بلوط به آتش مقاوم‌تر است، اما به علت خشکی محیط در عرصه‌های جنگلی و مرتعی زاگرس به‌ویژه در فصل تابستان، درختان بلوط در نتیجه وقوع آتش به راحتی می‌سوزند. بنابراین، بسیاری از گونه‌های بومی جنگل‌های ایران در نواحی مختلف رویشی، در اثر آتش‌سوزی در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند.
عضو هیأت علمی بخش تحقیقات جنگل خاطرنشان کرد: آتش‌سوزی علاوه بر فرسایش شدید خاک، با تخریب چشم‌انداز و کاهش ارزش زیبایی‌شناسی جنگل، موجب خسارت به صنعت اکوتوریسم و گردشگری طبیعت هم می‌شود.
اسکندری دربخش دیگری از این گفتگو به نقش فرهنگ‌سازی و افزایش آگاهی عمومی به‌ویژه مردم محلی، در راستای مدیریت آتش و کاهش وقوع آتش‌سوزی‌ها اشاره کرد و گفت: برگزاری کارگاه‌های آموزشی، تهیه بروشورهای ساده شامل مطالبی از خطرات آتش و ارزش جنگلها و مراتع، در اختیار قرار دادن وسایل ساده مهار آتش جنگلها (مانند: دمنده، آتش‌کوب و گالن‌های آب) و آموزش‌های عمومی و ساده به روستائیان در راستای مشارکت دادن آنها در مهار آتش، نقش مهمی در کاهش آتش‌سوزی‌ها به‌ویژه در مناطق رویشی که معیشت مردم محلی به جنگل وابسته است(مانند: زاگرس)، دارد.
عضو هیأت علمی بخش تحقیقات جنگل به ضعف‌های مدیریت بحران و مهار آتش در کشور پرداخت و گفت: ضعف در پاسخگویی سریع از طرف سازمان‌های مربوطه باعث بی‌اعتمادی مردم به نهادهای دولتی شده است. به‌عنوان مثال: عدم تأمین هلیکوپتر در مهار آتش و سوختن بخش وسیعی از جنگلها و مراتع تا زمان رسیدن نیروهای امدادی باعث شده که مردم محلی، جنگلبانان و محیط‌بانان نسبت به نهادهای دولتی بی‌اعتماد شده و به‌طور خودجوش اقدام به مهار آتش کنند که در این میان، متأسفانه تعداد زیادی از مردم محلی مجروح شده، سوخته و یا جان خود را از دست داده‌اند. به عنوان نمونه: جان باختن چند تن از مردم محلی و دوستداران محیط زیست در آتش‌سوزی منطقه جنگلی آبیدر سنندج در مرداد سال جاری.
وی با تأکید بر اهمیت فناوری‌های موثر در پیشگیری و پیش‌بینی آتش‌سوزی و مدیریت و نظارت آتش، به دستاوردهای شاخص مؤسسه در زمینه پیش‌بینی آتش‌سوزی اشاره کرد و افزود: مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور درخصوص مدیریت، پیش‌بینی و پیشگیری از آتش، فعالیت‌های پژوهشی و ترویجی به انجام رسانده که دستاوردهای آن به‌صورت گزارش نهایی طرح‌های پژوهشی، کتاب، مقالات ISI و علمی- پژوهشی، دستنامه، دستورالعمل و نشریات ترویجی و غیره در دسترس قرار دارند.
جهت دریافت اخبار در کانال ایتا مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور کلیک کنید.
