نگارش مقاله: مرضیه علی نژاد
قرن‌هاست زنبورداران زنبورهای عسل را پرورش می‌دهند و ما از خواص عسل تولیدی آن‌ها بهره‌مند می‌شویم. همچنین بسیاری از کشاورزان برای گرده‌افشانی محصولاتشان به زنبورهای عسل وابسته‌اند. در واقع زنبورهای عسل بیش از یک سوم محصولات غذایی مصرفی ما را گرده‌افشانی کرده‌اند.
در زیر نکات اعجاب‌انگیز زندگی این حشرات اجتماعی و منحصر به فرد به اختصار آورده شده است.
- زنبورهای عسل می‌توانند با سرعت ۲۵ تا ۳۰ کیلومتر در ساعت پرواز کنند.
زنبورها با وجود داشتن حداکثر سرعت ۲۵-۳۰ کیلومتر در ساعت، سریع‌ترین حشرات بال‌دار دنیا نیستند، زیرا آن‌ها برای پرواز در سفرهای کوتاه (از گلی به گل دیگر) آفریده شده‌اند. بال‌های کوچک زنبورهای عسل باید ۱۲۰۰۰ تا ۱۵۰۰۰ بار در دقیقه باز و بسته شود تا بتواند آن‌ها را به کندو برساند. سرعت زنبورها زمانی که دانه‌های گرده را حمل می‌کنند به ۱۵ کیلومتر در ساعت کاهش می‌یابد.
- یک کندوی زنبور عسل ممکن است از بیش از ۶۰ هزار زنبور تشکیل شده باشد.
برای انجام تمام امور کلنی به زنبورهای زیادی نیاز است (۲۰ هزار تا ۶۰ هزار زنبور در هر کندو). در اینجا به برخی از این امور اشاره شده است:
- زنبورهای پرستار از نوزادان مراقبت می‌کنند.
- کارگران از ملکه مراقبت کرده و به او غذا می‌دهند.
- زنبورهای نگهبان در ورودی کندو مستقر شده و از کندو محافظت می‌کنند.
- کارگران ساختمانی موم می‌سازند که در ملکه در آن تخم گذاشته و کارگران، عسل را در آن ذخیره می‌کنند.
- برخی از کارگران اجساد زنبورهای مرده را از کلنی خارج می‌کنند.
- تعدادی از زنبورها وظیفه جمع‌آوری شهد و گرده را بر عهده دارند.
- یک زنبور عسل کارگر تنها ۰٫۰۸۳ قاشق چای‌خوری عسل تولید می‌کند.
قدرت زنبورهای عسل در تعداد آن‌هاست. زنبورهای کارگر برای حفظ کلنی در زمستان باید از فصل بهار تا پایان پاییز، حدود۳۰ کیلوگرم عسل تولید کنند. برای رسیدن به این هدف و با نرخ ۰٫۰۸۳ (یک دوازدهم یک قاشق چای‌خوری) عسل به ازای هر زنبور، به ده‌ها هزار کارگر نیاز است. جالب است بدانید که یک کلنی زنبور عسل به خوبی از عهده‌ی تهیه عسل مورد نیاز برای فصل زمستان بر می‌آید.
- ملکه زنبور عسل می‌تواند پس از جفت‌گیری، برای سراسر زندگی خود اسپرم ذخیره کند.
ملکه می‌تواند سه تا پنج سال زندگی کند. او یک هفته پس از خروج از تخم، جهت جفت‌گیری از کندو خارج می‌شود. اگر او طی ۲۰ روز نتواند جفت‌گیری کند، توانایی تولیدمثلی خود را برای همیشه از دست می‌دهد. ملکه پس از جفت‌گیری دیگر نیازی به جفت‌گیری مجدد ندارد. او اسپرم‌ها را در اسپرماتکا (فضای خالی داخل بدن) نگه می‌دارد و از آن‌ها جهت بارور کردن تخم‌ها در طول عمر خود استفاده می‌کند.
- ملکه زنبور عسل می‌تواند روزانه بیش از ۲۰۰۰۰ عدد تخم بگذارد!
تنها ۴۸ ساعت پس از جفت‌گیری، ملکه وظیفه مادام العمر خود یعنی تخم‌گذاری را شروع می‌کند. یک ملکه زنبور عسل می‌تواند در یک روز به اندازه وزن بدن خود تخم‌ریزی کند. میزان متوسط تخم‌گذاری روزانه حدود ۱۵۰۰ تخم است و ملکه ممکن است در طول دوران زندگی خود تا حدود یک میلیون تخم بگذارد. همان‌طور که ممکن است حدس بزنید او هیچ زمانی برای رسیدگی به کارهای دیگر خود ندارد، بنابراین کارگران وظیفه نظافت و تغذیه او را بر عهده دارند.
- زنبورها برای برقراری ارتباط با یکدیگر از یک زبان پیچیده و نمادین استفاده می‌کنند.
بعد از پستانداران اولیه، زنبورهای عسل پیچیده‌ترین زبان نمادین روی کره زمین را دارند. این حشرات دارای بیش از یک میلیون نورون (سلول عصبی) در مغز خود بوده و از تعداد زیادی از آن‌ها جهت برقراری ارتباط با یکدیگر استفاده می‌کنند. زنبورهای کارگر در طول زندگی خود وظایف مختلفی را بر عهده دارند. برخی از زنبورها پس از یافتن گل‌های مناسب، به کندو بازگشته و اطلاعات دقیق در مورد یافته‌های خود را با دیگر زنبورها به اشتراک می‌گذارند. آن‌ها این اطلاعات را به وسیله نوعی رقص پیچیده به سایر افراد کندو منتقل می‌کنند.
کارل وون فریش، استاد جانورشناسی در مونیخ آلمان، ۵۰ سال از عمر خود را صرف تحقیق درباره زبان زنبورهای عسل نمود و در سال ۱۹۷۳ به دلیل نتایج شگفت‌انگیز تحقیقات خود در مورد رقص زنبور عسل، موفق به دریافت جایزه نوبل شد. علاوه بر رقص، زنبورها برای برقراری ارتباط از انواع نشانه‌های بویایی که توسط فرمون‌های ترشحی تولید می‌شوند نیز بهره می‌برند.
- زنبورهای نر بلافاصله پس از جفت‌گیری می‌میرند.
در کلنی زنبورهای عسل، زنبورهای نر تنها یک وظیفه بر عهده دارند: تولید اسپرم برای باروری ملکه. زنبورهای نر حدود یک هفته پس از خروج از تخم آماده جفت‌گیری می‌شوند و بلافاصله پس از جفت‌گیری با ملکه از بین می‌روند.
- دمای کندو در طول سال ثابت و حدود ۳۳ درجه سانتی‌گراد است.
در زمستان با کاهش دما، زنبورها برای گرم نگه داشتن خود و کندو یک گروه فشرده تشکیل می‌دهند. همچنین کارگران در اطراف ملکه جمع می‌شوند و تا او را گرم نگه دارند. در تابستان، کارگران هوای داخل کندو را با تکان دادن مدوام بال‌های خود تهویه و خنک می‌کنند تا ملکه و نوزادان را از گرمای بیش از حد محافظت کنند. شما می‌توانید صدای به هم خوردن بال‌های آن‌ها در داخل کندو را از چندین متر آن طرف‌تر بشنوید!
- موم زنبور عسل از غده‌های مخصوص داخل شکم آن خارج می‌شود.
جوان‌ترین زنبورهای کارگر موم را ساخته و با استفاده از آن شانه‌های کندوی عسل را تشکیل می‌دهند. هشت جفت غده در قسمت زیرین شکم قطرات موم را تولید می‌کنند. این قطرات هنگام قرار گرفتن در معرض هوا، سخت و سیمانی می‌شوند.
- یک زنبور عسل ممکن است روزانه از ۲۰۰۰ گل بازدید کند.
زنبور عسل کارگر نمی‌تواند حجم زیادی از گرده‌ی گل‌ها را با خود به کندو ببرد، بنابراین قبل از عزیمت به کندو، از حدود ۵۰ تا ۱۰۰ گل بازدید می‌کند. او روزانه این سفرهای کوتاه را بارها و بارها تکرار می‌کند که این امر سبب سایش بال‌ها و ایجاد زخم‌های زیادی در بدن او می‌شود. به همین علت زنبورهای پرکار و سخت‌کوش که وظیفه حمل دانه گرده به کندو را بر عهده دارند، عمر کوتاهی داشته و تنها ممکن است سه هفته زندگی کنند.
- کندو، نوع زنبورهای کلنی را با توجه به شرایط تعیین می‌کند.
نوع زنبورهای تفریخ شده از تخم کاملاً به تغذیه لاروها وابسته است. لاروی که قرار است به ملکه تبدیل شود باید تنها از نوعی خوراک با نام ژل رویال تغذیه شود. همچنین زنبورهای کارگر از گرده و عسل تغذیه می‌شوند.
- کندو می‌تواند “ملکه اضطراری“ تولید کند.
هیچ چیز برای کندوی عسل به اندازه از دست دادن ملکه فاجعه‌بار نیست. اما درصورتی‌که ملکه در فاصله حداکثر پنج روز پیش از مرگ خود تخم‌ریزی کرده باشد، همه چیز فرق می‌کند. کندو می‌تواند با تغییر غذای لاروها، “ملکه اضطراری” تولید کند. با جایگزینی یک رژیم غذایی اختصاصی (ژل رویال) به جای گرده و عسل، یک ملکه جدید به وجود می‌آید. تغذیه نوزادان با گرده و عسل سبب کوچک شدن تخمدان‌های آن‌ها می‌شود، در نتیجه یک ملکه اضطراری به اندازه نوزادی که از روز اول با ژل رویال تغذیه شده باشد در تولید مثل موفق نخواهد بود. اما بقای کلنی همواره مهم‌ترین هدف کندو است و یک ملکه اضطراری تا زمان به وجود آمدن ملکه اصلی می‌تواند کلنی را حفظ و به این مهم تحقق بخشد.
- کندوی زنبور عسل قلمرو زنان است!
زنبورهای نر از تخم‌های بارور نشده به وجود می‌آیند و فقط حدود ۱۵ درصد از جمعیت یک کلونی را تشکیل می‌دهند. وجود نرها در کندو، نشانگر سلامت آن و فراوانی منابع غذایی کلنی است. با این حال، نرها در پایان فصل از بین می‌روند، زیرا خود سبب کاهش منابع می‌گردند. دلیل اصلی این امر این است که در کلنی زنبورهای عسل نرها برخلاف ماده‌ها وظیفه‌ای جز تغذیه و جفت‌گیری ندارند.
- هدف ملکه ایجاد تنوع ژنتیکی است.
ملکه جهت تضمین سلامت ژنتیکی و تنوع ژنی کلنی، در پرواز جفت‌گیری خود اسپرم را از ۱۲ الی ۱۵ زنبور نر جمع‌آوری می‌کند.
- زنبورهای عسل در زمره‌ی منظم‌ترین و پاکیزه‌ترین موجودات روی کره زمین هستند.
زنبورهای کارگر با صرف انرژی و دقت فراوانی همواره کندو را تمیز نگه می‌دارند. ملکه تنها زنبوری است که مدفوع خود را درون کندو می‌ریزد. اما زنبورهای ویژه‌ای نیز وجود دارند که پس از هر بار دفع، ملکه و کلنی را تمیز می‌کنند. به طور کلی، زنبورهای عسل آن‌قدر وظیفه‌شناس هستند که سعی می‌کنند خارج از کندو بمیرند تا اجساد آن‌ها مواد غذایی را آلوده نکرده و تهدیدی برای سلامت نوزادان نباشند.
منابع:
- Honeybee: The Busy Life of Apis Mellifera. Neal Porter Books (February 4, 2020). First Edition, Written by Nicolas Vidal-Naquet
- The Biology of the Honey Bee. Harvard University Press, October 1987. Written by: Mark L Winston
- Honeybee Democracy, Princeton University Press; 1st edition (October 10, 2010), Written by Thomas Dyer Seeley
