توده جنگلی ارس- شیرخشت ایگل

هومن روانبخش

عضو هیئت علمی بخش تحقیقات جنگل

توده جنگلی ارس- شیرخشت ایگل با مساحت حدود ۲۰ هکتار در دامنه‌های شمالی کوه توچال در شمال تهران و در ارتفاع ۲۳۰۰ تا ۲۷۰۰ متر از سطح دریا قرار دارد. این توده جنگلی با بیش از ۱۵ گونه درختی و درختچه‌ای و ده­ ها گونه استپی و علفی، تنوع زیستی قابل توجهی داشته و پناهگاه ارزشمندی برای حیات وحش منطقه است (شکل ۱).

توده­ های جنگلی پراکنده البرز جنوبی به‌عنوان بقایای جنگل­ های وسیع ایرانی- تورانی که در گذشته وسعت زیادی از ارتفاعات نیمه‌خشک کشور را پوشانده بود، محسوب می­ شوند و به همین دلیل، توده­ های مذکور علاوه بر ارزش محیط­ زیستی، از نظر پژوهشی نیز بسیار ارزشمند هستند.

بر همین اساس، پژوهشگران بخش جنگل مؤسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع کشور با بازدید از توده جنگلی ایگل در خرداد ماه ۱۳۹۹، پتانسیل­ های پژوهشی منطقه ازجمله امکان انجام طرح پایش جنگل­ های ایرانی- تورانی را در توده مذکور مورد بررسی مقدماتی قرار دادند.

چشم‌انداز دامنه­ های شمالی توچال از محل توده ایگل (عکس: هومن روانبخش، خرداد ۱۳۹۹)

در توده ایگل، درختان ارس به‌عنوان گونه غالب در اشکوب درختی و درختچه ­های شیرخشت گونه غالب در اشکوب درختچه ­ای هستند(شکل های ۲ و ۳) .

شکل ۲- نمایی از توده ارس- شیرخشت ایگل (عکس: هومن روانبخش، خرداد ۱۳۹۹)

            شکل ۳- تصویر ماهواره­ای توده ارس- شیرخشت ایگل در Google Earth (2020)

درختان تادار و بنه و درختچه های نسترن، پلاخور، راناس، زرشک، سیاه­ تنگرس و بادام کوهی نیز با فراوانی زیاد در این توده مشاهده می­ شوند. لیست کاملی از گونه های مشاهده شده در جدول ۱ اورده شده است.

برخی پایه‌های ارس، قطر قابل توجه و دیرزیستی زیادی دارند. تاج ­پوشش متوسط توده ۲۵ تا ۵۰ درصد تخمین زده می‌شود؛ اگرچه در برخی لکه ­ها، درختان و درختچه­ ها با انبوهی بیشتر ظاهر می­ شوند. جهت عمومی دامنه جنوب­ شرقی و شیب عمومی عرصه بیشتر از ۶۰ درصد است. خاک سبک و دارای سنگریزه زیاد و براساس مطالعات انجام‌شده، بافت آن لومی- شنی است.

جدول ۱- فهرست گونه­ های درختی و درختچه ­ای توده جنگلی ایگل براساس مشاهدات اولیه

فرسایش و رانش خاک در بخش‌هایی از توده نمایان است، ضمن اینکه آثار لغزش‌های بزرگ در دامنه‌های مجاور توده که در اثر تردد متوالی دام خالی از پوشش گیاهی شده­ اند، نیز به ­چشم می‌خورد. در بخش ­های پایینی توده حصار ‌کشی، کاشت درختان مثمر و سنگ‌چینی و تغییر کاربری اراضی مشاهده می­ شود.

چرای بی­ رویه دام و تغییر کاربری اراضی، مهم­ترین مخاطرات محیط­ زیستی موجود در منطقه هستند.با توجه به مخاطرات مشاهده شده لزوم انجام طرح های پایش و مدیریت حفاظتی در این منطقه بیش از پیش احساس می شود.