تغییر اقلیم، ایران کانون داغ دمایی در نیمکره شمالی

تغییر اقلیم و گرمایش جهانی

   پیامد گرمایش جهانی افزایش دمای زمین است و تغییر اقلیم نتیجه آن است. آنومالی­ های دما، انحراف از میانگین بلندمدت است. به دلیل اهمیت تغییرات دما در تمام جنبه­ های زندگی بشر آگاهی از میزان تغییرات آن حائز اهمیت است. آنومالی دما تفاوت بین مقدار واقعی و مقدار متوسط بلندمدت آن است. یک آنومالی مثبت نشان می­ دهد که دمای مشاهده شده گرمتر از خط پایه بوده است.  آنومالی دما  می­ تواند آسیب­ پذیری را در برابر خشکسالی، طوفان گرد و غبار، سیل، بهمن و آتش­ سوزی طبیعی افزایش دهد.  اولین هشدار تغییرات مثبت آنومالی دما از دهه 80 میلادی در بیشتر نقاط کره زمین رخ داده است اما تغییرات پیوسته از سال 2000 به بعد قابل ملاحظه بوده است.

عوامل موثر بر آنومالی

   آنومالی مثبت دما پدیده­ای است که کل کره زمین را با شدت و ضعف­ های مختلف درگیر کرده است، هرچند ناهنجاري­ هاي دمايي در مقياس کلان توسط عوامل آب و هوايي خارج از مقياس محلي کنترل مي شوند. بی­ تردید عواملی مانند دوری و نزدیکی به جریانات آب اقیانوسی که نقش تعدیل کنندگی زیادی در تغییرات دما دارند، عواملی مانند ارتفاع و عرض جغرافیایی بر میزان آنومالی دما موثر است. گرمایش جهانی و ارتباط معنی‌دار تغییرات دما و بارش نقاط مختلف دنیا با افزایش دمای کره زمین، به عنوان مهم‌ترین نمودهای تغییر اقلیم در قرن حاضر قابل‌توجه هستند.

  در ایران در ماه فوریه سال 2021 آنومالی دما به 3 درجه سانتی‌گراد رسید. به طوری که براساس بازدیدهای میدانی منجر به شکوفه دادن زودرس درختان زردآلو، زالزالک، به ژاپنی و … در باغ ملی گیاهشناسی ایران شد. فلذا پیش بینی می گردد آنومالی مثبت دما با توجه به تداوم تولید گازهای گلخانه ­ای و همچنین  روند افزایشی دما، در دهه­ های آتی بیشتر خواهد شد.

پیش‌بینی دمای ایران برای دوره 2028-2021 نشان داد که آنومالی دما در دهه‌ی‌ آینده در تمامی ماه‌های سال مثبت و بطور متوسط 0/9 درجه‌سلسیوس افزایش می‌یابد. که یک تهدید جدی برای محیط زیست و منابع آب ایران در سال‌های آینده به‌شمار می‌رود. از طرفی ارزیابی آنومالی فصلی دمای ایران تحت سناریوهای واداشت تابشی نشان داد فصل زمستان بیشینه آنومالی دما را در بین فصول نشان داده است که یک تهدید بزرگ برای منابع آب کشور تلقی می‌شود.

 روند تغییرات آنومالی دما در نیمکره شمالی

  بدین منظور از داده ­های تحلیل مجدد مربوط به آنومالی دمای 2 متری از سطح زمین که از مرکز پیش­بینی میان­ مدت اروپایی(ECMWF) اخذ شد و توسط مرکز تغییر اقلیم دانشگاه ماین پردازش شده ­اند. نتایج بررسی نشان داد از دهه 1980 در برخی سال­ ها آنومالی مثبت رخ داده است. در سال 2016 بیشترین مقدار آنومالی مثبت دمای نیم‌کره شمالی زمین با  1/03 درجه سانتیگراد ثبت شده است. هر چند در سال 2020 با توجه به وسعت بیشتر خشکی­ ها رکورد سال 2016  با اختلاف 1 صدم درجه سانتیگراد شکسته شد.  در سال 2020 با اختلاف دمای بسیار کمی نسبت به سال 2016 گرمترین سال نیم‌کره شمالی زمین بوده است.

روند تغییرات آنومالی دما در منطقه خاورمیانه 

  بررسی تغییرات آنومالی دما برای کل منطقه خاورمیانه نشان داد که  از سال 1994 به طور پیوسته مثبت بوده است. با توجه به موقعیت منطقه و وسعت زیاد خشکی ها و بیابان ها در آن رکورد دمایی در سال 2010 و شش سال قبل رکورد دمایی جهانی رخ داده است. آنومالی منطقه خاورمیانه در سال 2010 به 1/45 درجه سانتیگراد رسیده است. سال 2021 آنومالی مثبت دما به 1/35 درجه سانتیگراد رسیده است.

 روند تغییرات آنومالی دما در ایران

  بر خلاف کل کره زمین که در سال 2021 با وجود مثبت بودن آنومالی، کاهش داشتند در ایران پس از سال 2010 بیشترین آنومالی مثبت دما رخ داده است. رکورد آنومالی دمای ایران در سال 2021 با 2/107 درجه سانتیگراد تقریبا 3 برابر رکورد دمایی ثبت شده است. در سال 2016 برای کل کره زمین و بیش از 2 برابر رکورد دمایی برای نیم‌کره شمالی ثبت شده است. بنابراین آهنگ آنومالی دما در کل کره زمین و مناطق مورد مطالعه آن به تفکیک مثبت است. روند افزایش آنومالی دمای ایران تهدیدی جدی برای تمام اکوسیستم های طبیعی و منابع آب کشور است. که در برنامه های سازگاری با تغییر اقلیم باید مد نظر قرار گیرد.

محقق و نویسنده خبر: فاطمه درگاهیان، استادیار پژوهش، بخش تحقیقات بیابان، مؤسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور