توسعه بی‌رویه و غیرپایدار در بخش کشاورزی آب و خاک را چنان فرسوده کرده است که هم‌اکنون آب‌های زیرزمینی از ۱۲۰میلیارد به ۹۰میلیارد مترمکعب رسیده و برخی از دشت‌هایی که تا پیش از این، قرن‌ها محل کشاورزی بود به شوره‌زار‌هایی وسیع تبدیل شده است.
کارشناسان می‌گویند: استفاده از تکنولوژی اگرچه در بهبود حجم محصولات کشاورزی مؤثر است اما اگر بدون درنظر گرفتن سهم محیط‌زیست باشد، منجر به تخریب و استفاده بیش از اندازه از آب‌وخاک می‌شود.
حسن روحانی، رئیس‌جمهوری روز گذشته در همایش تجلیل از کشاورزان نمونه ملی بخش کشاورزی گفت: «مردم فکر می‌کنند در کشاورزی آب مهم است، اما خاک نیز به اندازه آب مهم است زیرا اگر آب کافی در اختیار باشد اما خاک مناسبی نباشد، نمی‌توان کاری انجام داد. بنابراین آب در کشاورزی زمانی مفید است که خاک لازم در دسترس باشد. مقدار محصولی که تولید می‌شود به بذر، نگهداری و کود و سم و ماشین‌آلات و نوع خاک وابستگی دارد؛ بنابراین وظیفه همه ماست تا خاک کشور را حفظ کنیم. آب و خاک ۲سرمایه بسیار بزرگ است که خداوند به ما داده است و باید از آن حراست کنیم.»
روحانی با اشاره به اینکه دوران کشاورزی سنتی به سر آمده است گفت: «ممکن است از کشت‌های فرازمینی و اجاره کردن زمین‌های کشورهای دیگر استفاده کنیم، اما آنچه مهم است خاک کشور خودمان است که البته محدود است.
علاوه بر این می‌توانیم در مصرف آب صرفه‌جویی کنیم. کارهای بسیار خوبی هم انجام شده و آثار آنچه این دولت در بخش زمین و آب انجام داده است، برای ده‌ها سال دیگر نیز در کشور باقی خواهد ماند و نسل‌های آینده نیز از آن بهره‌مند خواهند بود.»
محمد خسروشاهی، رئیس بخش تحقیقات بیابان مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در گفت‌وگو با همشهری درباره صحبت‌های رئیس‌جمهوری درباره تغییر الگوی کشت و رو آوردن به سیستم‌های گلخانه‌ای گفت: اشاره رئیس‌جمهوری در مورد فشار‌نیاوردن به داشته‌های آبی و خاکی بحق است.
ما توجه چندانی به آب و خاکمان نداریم. هر جایی را که دلمان بخواهد به هر نحوی زیرکشت می‌بریم. بخش کشاورزی هر جایی را که توانسته شخم زده است.
زمین‌هایی که پیش از این به‌صورت دیم کشت می‌شد، رها شده است و حالا با یک باران شاهد فرسایش شدید خاک شده‌ایم. ساده‌ترین مثال را در بهار امسال تجربه کردیم که میلیارد‌ها تن خاک با سیل فرسوده شد. حتی جنگل‌های ما نیز از این فرسودگی خاک در امان نمانده‌اند.
وی با اشاره به اینکه ما همیشه عادت داریم که موضوعات را به نقطه بحرانی برسانیم و بعد برایش راه‌حل پیدا کنیم، گفت: امسال در جنوب و سال گذشته در غرب کشور شاهد سیلی بودیم که از پیش قابل پیش‌بینی بود. چرا به تخریب خاک توجه نمی‌شود؟ متأسفانه یک مقدار دیر مسائل را درک می‌کنیم.
وی با اشاره به سخنان حسن روحانی در مورد تولید گلخانه‌ای گفت: اگر تولید در واحد سطح افزایش یابد، هیچ مشکلی ندارد، اما اگر قرار باشد بخش کشاورزی عرصه بیشتری را در اختیار بگیرد به خاک و آب سرزمین فشار وارد می‌شود.
متأسفانه در اکثر دشت‌های کشور بحران آب داریم. وزارت نیرو می‌گوید: از ۱۲۰میلیارد مترمکعب اندوخته آب فقط ۹۰میلیاردمترمکعب باقی مانده است. درحالی‌که می‌دانیم حجم محصولات کشاورزی از ۹۷میلیون تن به ۱۲۵میلیون تن رسیده است. اگر آب کم داریم چطور اجازه افزایش کشت می‌دهیم؟
تبدیل زمین‌های کشاورزی به شوره‌زار
توسعه با فرمول‌های کنونی به محیط زیست فشار مضاعف وارد می‌آورد.
محمد خسروشاهی با اشاره به تجربه کشور چین گفت: ۸۸ درصد از سرزمین ما سرزمین خشک و ۵۵درصد ایران بیابان است.
ما نمی‌توانیم همچنان سطح بیشتری را به کشاورزی اختصاص بدهیم. هنر ما این است که میزان تولید را در واحد سطح بالا ببریم. یعنی اگر هم‌اکنون از هر هکتار ۳تن محصول برداشت می‌کنیم، بدون افزایش سطح کشت، این میزان افزایش یابد. چون سطح کشت بیشتر یعنی مصرف آب و خاک بیشتر.
او درباره وضعیت خاک در کشور گفت: بسیاری از سرزمین‌هایی که تا پیش از این کشاورزی در آن رونق داشت به شوره‌زار تبدیل شده است.
به‌طور مثال در دامنه جنوبی البرز به سمت مشهد زمین‌هایی بود که در آن کشاورزی انجام می‌شد ولی این زمین‌ها با وجود چاه‌های عمیق رها و بیابانی شده‌اند. هر دشتی که تصور کنید دچار افت سطح آب شده است. کشاورزی و برداشت آب در ۴۰۰دشت ممنوع اعلام شده است.
از سوی دیگر خاک اکثر زمین‌های کشاورزی به‌خصوص در دامنه جنوبی البرز، استان فارس و سمنان به‌دلیل پمپاژ آب زیاد، شور و به سمت بیابانی شدن سوق داده شده است. این روش کشاورزی، خاک این مناطق را آماده فرسایش بادی می‌کند. آنچنان که دشت‌های خوزستان بستر ریزگرد شده است.
متن کامل این مصاحبه را به قلم زهرا رفیعی خبر‌نگار، در روزنامه همشهری چهارشنبه ۲۵ دی ۱۳۹۸ به نشانی زیر بخوانید:
